مسئولیت مسلمان در مسیر دعوت; رسالتی الهی برای ساختن جامعه ای متعالی
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
در دنیای که امروز ما زنده گی می کنیم، پر از تغییر و چالش های فراوان است. با وجود کثرت مسلمانان باز هم نزد بعضی مسلمانان فهم درست از اسلام وجود ندارد .همه می دانید مسئولیت مسلمان تنها به عبادات فردی محدود نمی شود، بلکه دعوت به سوی خیر، اصلاح جامعه و رساندن پیام اسلام بخش مهمی از وظایف و مأموریت های اوست. (دعوت) نه تنها وظیفه پیامبران بود، بلکه پس از آنان، این رسالت بر دوش هر مسلمان آگاه و مسئول قرار دارد که این مسئولیت را آمیخته با تلاش، شناخت و صداقت انجام دهد. این مقاله تلاش دارد تا با نگاهی به قرآن، سنت و سیره پیامبر و یارانش، جایگاه و اهمیت مسئولیت فرد مسلمان در مسیر دعوت را بررسی کند. امید است تا گوشه ای از مشکلات فرد مسلمان را حل کند.
مفهوم دعوت در اسلام
دعوت در لغت به معنای فرا خواندن است و در اصطلاح اسلامی، به معنای دعوت مردم به ایمان، عمل صالح و شناخت حقایق دین می باشد. پیامبران الهی، نخستین دعوت گران بودند که مردم را به توحید، عدالت و اخلاق نیک فرا خواندند. پس دعوت بیان پیام الهی با نیت خالص و متکی بر حقیقت بر اساس دلایل از قرآن و سنت است، نه شعار یا سخن بی معنا.
محور دعوت
۱- اصطلاح دعوت: فرا خوانی به اسلام می باشد. که همان رساندن و آموختاندن اسلام به مردم و تطبیق و اجرای آن در متن و واقعیت زنده گی ایشان.
۲- اصطلاح داعی: از نظر لغوی (داعی) اسم فاعل از (دعا) (یدعو) است، و (ها) در آخر آن، برای مبالغه می آید؛ و در اصطلاح (داعیه) به کسی گفته می شود که به کار دعوت شهرت دارد و به این صفت شناخته می شود، همچنان داعی به قیام کننده دعوت، اطلاق می گردد.
۳- اصطلاح مدعو: واژه ی (مدعو) اسم مفعول از (دعاه) (یدعوه) فهو مدعو می باشد.
اما معنای اصطلاحی آن عبارت است از (کسی که دعوت متوجه او می گردد)، و در واقع مخاطب امر دعوت است.
هدف دعوت
- رساندن مردم به بندگی الله.
- نجات انسان ها از گمراهی.
- اصلاح فرد، خانواده و جامعه بر اساس ارزش های اسلامی.
ویژگی های دعوت اسلامی
- جهانی و فراگیر.
- مستمر و بدون توقف.
- شامل تمام ابعاد زندگی: فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی.
مبانی شرعی
محور اصلی دعوت: توحید و پیروی از پیامبر اسلام.
پس از پیامبران، این مسئولیت به امت اسلام (امت محمد مصطفی) منتقل شده است.
مطابق آیه ۱۱۰ سوره آل عمران
(كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ )
شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدید آمده اید، امر به معروف می کنید ونهی از منکر و اینکه ایمان بیاورند به الله
مسلمان نه تنها برای نجات خود بلکه برای هدایت دیگران نیز وظیفه دارد. این مسئولیت در گفتار، رفتار، اخلاق و نشر علم دینی نمایان می شود که تأکیدی بر مأموریت او در دعوت است.
وظایف فردی، فرد مسلمان
برای اینکه فرد بتواند در مسیر دعوت کامیاب گردیده و به هدف اصلی خود برسد باید یک سلسله موارد را در نظر بگیرد
۱- نیت الهی: دعوت باید با نیت پاک و برای کسب رضای الله باشد.
۲- تزکیه نفس: مسلمان باید با مجاهدت با نفس خود، خود را برای این مسیر آماده سازد و از وسایل چون نماز تهجد، قیام اللیل، تلاوت قرآن کریم ،استغفار… بهره گیرد.
۳- تقویت جسم و ذهن: برای رسیدن به هدف، جسم قوی و ذهن هوشیار وبا درک نیاز است که می توان جسم را با ورزش و ذهن را با مطالعه تقویت نمود.
۴- آماده بودن داعی: داعی باید آماده، بیدار، آگاه و مهربان باشد. تنها با اخلاق، علم و استقامت می توان دل ها را به سوی حق جذب کرد.
وظایف اجتماعی، فرد مسلمان
- حضور فعال در جامعه و توجه به نیاز های مردم.
- پایبندی به اخلاق اسلامی در گفتار و کردار.
- احترام و اجتناب از هر گونه تعصب نسبت به ادیان و مذاهب دیگر.
شرایط و روش های دعوت موفق
- آگاهی دینی: بدون علم وفهم، دعوت ممکن است گمراه کننده شود و بجای رسیدن به هدف مدعو را به انحراف بکشاند.
(قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَامِنَ الْمُشْرِكِينَ)(یوسف۱۰۸)
بگو: این راه من است که من (مردمان را) با آگاهی و بینش به سوی خدا می‌خوانم و پیروان من هم (چنین می‌باشند)، و خدا را منزه (از انباز و نقص و دیگر ناشایست) می‌دانم، و من از زمره مشرکان نمی‌باشم (و کسی و چیزی را شریک خدا نمی‌انگارم)
- حکمت و مهربانی: قرآن تأکید دارد که دعوت باید با محبت و منطق باشد.
(ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ) (نحل ۱۲۵)
(ای پیغمبر) مردمان را با سخنان استوار و بجا واندرز های نیکو و زیبا به راه پروردگارت فراخوان ،وبا ایشان به شیوهٔ هر چه نیکوتر و بهتر گفتگو کن؛ چرا که (برتو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حكیمانه و مستدلانه وآگاهانه، و به گونه بس زیبا و گیرا و پیدا، و بر ما هدایت و ضلالت و حساب و کتاب و سزا و جزا است). بیگمان پروردگارت آگاه تر( از همگان) بهحال کسانی است که از راه او منحرف و گمراه می‌شوند و یا این که رهنمود و راهیاب می‌گردند.
- صبر و استقامت: دعوتگر باید در برابر مخالفت ها و سختی ها پایدار باشد.
(إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ) (زمر۱۰)
قطعاً به شکیبایان اجر و پاداششـان به تمام و کمال و بدون حساب داده می‌شود.
- الگو بودن: عمل، مهم تر از سخن است. یک مسلمان باید با اخلاق و رفتار نیک، مردم را جذب کند.
(لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً )(احزاب۲۱)
سرمشق و الگوی زیـبائی در (شـیوۀ پـندار و گفتار و کردار) پیغمبر خدا برای شـما است. بـرای کسـانی کـه (دارای سـه ویژگی باشند:) امید به خدا داشته، و جویای قیامت باشند، و خدای را بسیار یاد کنند.
ابزار وشیوه های دعوت
- استفاده از سخنوری علمی، نگارش، رسانه ها و روش های تعاملی.
۱- زبان و سخنرانی: روش اصلی پیامبران، با کلام روشن، مهربان و مؤثر، گفتار همراه با منطق و احترام
۲- علم و دانش: دانستن آیات، احادیث، احکام و مسائل روز برای پاسخ گویی بهتر
۳- نوشتار و رسانه: مقالات، کتاب ها و ویدیو های آموزشی
۴- عمل و رفتار نیک: بهترین دعوت، عمل کردن به گفته هاست؛ اخلاق خوب خودش جذب کننده است.
۵- برقراری ارتباط عاطفی: شناخت مخاطب، گوش دادن به حرف های او، صبر و همدلی.
۶- تدریجی بودن دعوت: از مسائل ساده شروع کرده آرام، آرام به عمق موضوع رفتن
۷- پاسخ گویی محترمانه: بدون خشم یا تحقیر، بلکه با آرامش وعلم
۸- پاسخ به شبهات: با منطق و حفظ آرامش
- بهره مندی هوشمندانه از فضای دیجیتال و شبکه های اجتماعی در نشر پیام دین.: استفاده از اپلیکیشن ها، وب سایت ها و پاد کست ها
چالش ها و آسیب ها
- برخی مسلمانان به دیگران متکی اند و خود شان فعال نیستند.
- گاهی اختلاف بین دعوت گران باعث کاهش اثر بخشی می شود.
- عدم تسلط به علوم روز و فناوری های نوین، مانعی برای دعوت مؤثر است.
- مشکلات اقتصادی و فقر در جامعه
راهکار ها
- تربیت مبلغان دوره دیده در حوزه ها و دانشگاه ها.
- آموزش گفت و گوی موثر دینی و تقویت محبت اجتماعی.
- تقویت امید و انسجام با مبلغان دیگر برای وحدت و کار جمعی.
- دوری از عجله.
- پرهیز از تند روی یا سهل گیری بیش از حد.
نتیجه گیری
دعوت به سوی خدا وظیفه ای بزرگ و پر اجر است. هر مسلمان باید سهمی در این مسیر داشته باشد؛ خواه با زبان، قلم، رفتار یا حمایت از اهل دعوت. جامعه ای که در آن افراد این مسئولیت را بپذیرد، جامعه ای پویا، آگاه و رو به کمال خواهد بود.
منابع:
۱-قرآن کریم
۲- سید قطب – تفسیر فی ظلال
۳- ابوالاعلی مودودی – دعوت اسلامی و وظایف مسلمانان
۴- محمد ابوالفتح البیانونی -در آمدی بر علم دعوت
۵- ابوالاعلی مودودی -دعوت ودعوتگر
۶- سید حوی – منهاج المسلم فی الدعوة والتبلیغ
گرد آورنده: اسما رسولی