بلند همتی در اسلام
نویسنده: فضیله پاینده
بلند همتی در اسلام یکی از ویژگی های برجسته ای اخلاقی است که هم در قرآن و هم در احادیث پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم مورد تأکید قرار گرفته است. انسان مؤمن باید دارای همت والا باشد و از تنبلی، سستی و کوتاه‌نگری دوری کند. بلندهمتی نشانه ایمان قوی، توکل بر خدا و اعتماد به نفس سالم است. چون دین اسلام دین عزت و سر فرازی است پس از پیروان اش میخواهد که به صفات والای اخلاقی از جمله همت بالا و تن ندادن به باطل متزیین گردند. در قرآن کریم، خداوند متعال بندگان برگزیده‌اش را با اوصاف بلندهمتی توصیف میکند و میفرماید: (وَلَا تَهِنُوا وَ لَا تَحزَنُوا وَاَنتُمُ الاَعلَونَ اِن كُنتُم مُّؤمِنِينَ) ترجمه: ( و سست نشوید، و غمگین نباشید، و حال آن‌که شما برترید اگر مؤمن باشید.) آل عمران – آیت ۱۳۹ . و در جای دیگری میفرماید: (و من یتوکل علی الله فهو حسبه) ترجمه: هر کس بر خدا توکل کند، پس خدا او را کافی است [طلاق: ۳]
پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم میفرماید: «إِذَا سَأَلْتَ اللَّهَ فَاسْأَلْهُ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَى» [رواه البخاري] یعنی: «وقتی از خداوند درخواست می‌کنی، فردوس اعلی (بالاترین درجه بهشت) را بخواه».
این حدیث نشان میدهد که مسلمان باید در دعا و آرزو نیز همت بلند داشته باشد. از دید اسلام بلندهمتی در عبادت، در علم‌آموزی، مبارزه با کفر و الحاد، خدمت به مردم و در مبارزه با نفس بسیار ارزشمند است.
درتاریخ بی نظیر اسلام نمونه ها و درس های ارزشمند از بلند همتی انبیاء علیهم السلام، صحابه کرام و علمای بزرگ که با بلند همتی شان صفحات طلایی تاریخ را رقم زده اند می یابیم. فرد مسلمان با خوانش و مطالعه دقیق تاریخ اسلام عزیز با شخصیت ها و کارنامه های های عظیم شان آشنا میگردد که همه همت ها را توجیه مینماید و آنرا شارژ مثبت میدهد و بالاخره برای فرد مومن مسیر حرکت به سمت و سویی درست را مشخص میکند و از ضعف و غفلت بدورش میسازد از جمله پیامبران الله متعال که در بلند همتی شان نظیر ندارند می‌توان به چند تن شان اشاره کرد:
۱. ابراهیم علیه‌السلام
او با ایمان قوی و همتی بلند، در برابر بزرگ‌ترین طاغوت وقتش ایستاد و برای مقابله با شرک و کفر حاضر شد با تمام قوم خود مقابله کند. حتی زمانی که او را در آتش انداختند، تسلیم نشد. خداوند نیز او را به «خلیل‌الله» (دوست خدا) مفتخر ساخت.
۲. موسی علیه‌السلام
موسی علیه السلام در مقابل سرکش ترین فرد آن زمان به نام فرعون که دعوای الوهیت میکرد ایستاد و با همت بالا در مقابل ظلم و جور آن شخص مقابله کرد و توانست که قومش بنی اسراییل را از شر آن انسان متکبر نجات دهد. و سال‌ها با شجاعت و صبر قوم خود را هدایت نمود و هیچ‌گاه مأیوس نشد.
۳. پیامبر بزرگوار اسلام محمد صلی الله علیه وسلم
پیامبر اسلام نمونه کامل بلندهمتی بود. در سخت‌ترین شرایط مکه، با صبر و اخلاق نیک، دعوت خود را ادامه داد. در طائف توسط ابله ترین افراد آن با سنگریزه ها استقبال شد ولی دعا کرد: «اللهم اهد قومي فإنهم لا يعلمون» (خدایا قومم را هدایت کن که نمی‌دانند). او به آینده اسلام ایمان داشت و هرگز مأیوس نشد.
نمونه‌هایی از صحابهٔ کرام
- حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه
با صداقت، ایمان قوی و همت بلند، اولین مردی بود که اسلام آورد. در زمان خلافتش با شورش‌ها، ارتداد و دروغ‌گویان مقابله کرد و اسلام را حفظ کرد.
- حضرت عمر بن خطاب رضی‌الله‌عنه
مردی با همت بلند و مدیریتی قوی بود. او در زمان خلافتش سرزمین‌های بزرگی را فتح کرد، عدل را برقرار نمود و نظام اداری و مالی دقیقی بنیان گذاشت. دعای او این بود: «اللهم ارزقني شهادة في سبيلك» (خدایا شهادت در راهت را نصیبم کن).
- حضرت خالد بن ولید رضی‌الله‌عنه
فرمانده‌ای با همتی بی‌نظیر بود که در بیش از صد جنگ شرکت کرد و همیشه پیروز بیرون آمد. او هیچ‌گاه از دشمنان اسلام نترسید و در راه دین با جان و دل مبارزه کرد.
بزرگان دین از تابعین و ائمه اهل سنت
- امام ابوحنیفه (رحمه‌الله)
با وجود فشار سیاسی، تهدید و زندان، در راه علم و فتوا ایستادگی کرد. شب‌ها را به عبادت می‌گذراند و روزها به آموزش و قضاوت.
- امام شافعی (رحمه‌الله)
در کودکی یتیم بود ولی با همت بلند، حافظ قرآن شد، علوم دینی را آموخت و یکی از بزرگ‌ترین فقیهان اسلام گشت. می‌گفت: «همتِ انسان باید به اندازهٔ چیزی باشد که برای آخرتش سود دارد».
- امام بخاری (رحمه‌الله)
با اینکه نابینا شد، ولی با همت بلند، هزاران کیلومتر سفر کرد تا احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را جمع‌آوری کند. کتاب صحیح بخاری یکی از ارزشمندترین و موثق ترین منابع حدیث در جهان اسلام بعد از قران کریم‌است.
خوشبختانه امروز که آنرا عصر تکنولوژی مینمایم ما شاهد وجود شخصیت های هستیم که با تمسک به ویژگی های عظیم اخلاقی و دینی زبان زد عام و خاص شده اند اینها نه در عصر پیامبران زندگی میکنند و نه در عصر بزرگان صحابه بلکه امروز در دنیای که همه ما جز از آن هستیم زندگی میکنند دنیای که سخن اول را کفر و الحاد میزند و دنیای که برای اهل ایمان همچون زندانی تلقی میگردد که حتی نفس گرفتن برای آنها محال شمرده میشود، امروز جهان با این وسعت اش از ظلم و بی عدالتی کفار با مسلمانان به فغان آمده است ولی در میان ما الحمدلله کسانی است که هنوز هم قلب های شان به خاطر اسلام و دفاع از مقدساتش می تپد. اینها کسانی اند که جز ایمان به الله منان، توکل به او تعالی و همت بالا، امید واری به نصرت و یاری خداوند متعال توشه ای ندارند. با ایمان جازم، صبر متین، استقامت و ثبات شکست ناپذیر مبارزه میکنند و با فاسد ترین و گمراه ترین انسانهای روی زمین به اسم یهود میجنگند قربانی می‌دهند و لی همچون بزدلان از میدان جهاد و مبارزه فرار نمیکنند، با کمترین امکانات جنگی شان مردانه وار استقامت می ورزند ولی از دفاع از مقدسات دینی شان دست نمیکشند و در مقابل خواسته های کفر سر خم نمیکنند اینها جز مجاهدین و مردم سرزمین فلسطین و بالخصوص غزه کسی دیگر نیستند. مردم غزه مانند سایر مسلمانان نیستند متفاوت اند مردان متفاوت، جوانان متفاوت، مادران و زنان متفاوت و حتی کودکان شان متفاوت تر از کودکان ما هستند. کودکان شان قبل از رسیدن به دوره طفولیت به مردان با ایمان و همت بلند تبدیل شده اند. مادران مومن و صبور غزه جسد بی جان فرزندان شانرا حمل میکنند و با‌گفتن حسبنا الله و نعم الوکیل نه تنها قلب های غمگین خویش را بلکه قلب های ما را هم مرحم میبندند. مبارز که در حین جوانی سلاح بر دست دارد و دارد با شجاعت و همت بلندش بسوی‌عسکر جابر اسراییلی فیر‌میکند و با تلاوت قران کریم تیر را به هدف میرساند و پدر که با جسد بی روح همسر و فرزندانش تلخ‌ترین وداع را ثبت تاریخ مینماید. اینها با قلب های سرشار از ایمان و توکل بر الله و صبر و استقامت دنیا را به حیرت انداخته اند و این ایمان برای شان عزت نفس و علو همت می بخشد و با تمام شجاعت و فداکاری مبارزه میکنند بدون اینکه خسته شوند و دهن به شکوه باز کنند. همت بلند مجاهدین غزه برای هر جوان مسلمان رهنما و هدایتگر است مجاهدین که با جسم نحیف و لاغر دلیرانه در مقابل تانک های غول پیکر صهیونستها ایستادگی میکنند و با جرأت و شجاعت تلفات غیر قابل انتظار را به نیروی دشمن میرسانند. این همه همت و شجاعت از کجا سرچشمه میگیرد؟ جواب باز هم ایمان شکست ناپذیر و غیر متزلزل .
فواید بلند همتی در زندگی فردی و اجتماعی
۱. رضایت و قرب الهی
بلندهمتی باعث میشود انسان مومن برای قرب و حصول رضایت و‌خوشنودی الله متعال اهداف بلند را در زندگی تعیین کند و برای رسیدن به آن تلاش و تکاپوی خسته ناپذیر را انجام دهد .
۲. پیشرفت فردی و اجتماعی
افراد بلندهمت همیشه در حال تلاش و رشد هستند، و همین باعث پیشرفت جامعه نیز میشود. این افراد در علم، اخلاق، عبادت و خدمت به مردم از دیگران پیشی می‌گیرند.
۳. الگو بودن برای دیگران
افراد بلندهمت مثل پیامبران، صحابه و علما، برای دیگران الگو می‌شوند و راه رشد را به دیگران نشان می‌دهند.
۴. ثبات و پایداری در مشکلات
بلندهمت‌ها در برابر مشکلات ناامید نمی‌شوند، چون هدف بزرگ‌تری دارند و برای آن صبر میکنند. پیامبر اسلام با وجود مشکلات فراوان، هرگز مأیوس نشد.
۵. برکت در عمر و عمل
چون انسان بلند همت همواره برای اهداف بلند تلاش میکند و از تک تک لحظات عمرش استفاده مثمر میبرد و به علت اخلاص در نیت و عمل اگر چه در دنیا عمر اش کم و عملش اندک باشد به خود و دیگران شخص مبارک و مفید قلم داد میگردد .
در اخیر می پردازیم به بیان چند راهکار که سبب افزایش صفت بلند همتی در ما میگردد:
راهکارهای افزایش بلندهمتی در اسلام:
۱. نیت خالص برای خدا (اخلاص):
وقتی هدف تو رضای خدا باشد، همتت بالا می‌رود، چون می‌دانی کار کوچک با نیت بزرگ ارزش دارد.
۲. شناخت هدف‌های بلند:
تعیین و‌انتخاب هدف‌های بلند چون کسب علم، خدمت به مردم، جهاد با نفس، نشر دین و عمل صالح، انسان را از مشغول شدن به کارهای بی‌ارزش دور میکند.
۳. الگو گرفتن از بزرگان دین:
مطالعه زندگی نامه پیامبر علیه الصلاه و السلام، خلفای راشدین، صحابه، علما، و مجاهدین و دعوتگران بزرگ روح بلندهمتی را در دل زنده میسازد.
۴. دعا و توسل به خدا:
دست دعا بلند‌کردن بسوی خالق مقتدر و توانا تا برای هر بنده مومن خود همت و عزم متین در راستای بر آورده ساختن مقاصد درست اش عطا کند.
۵. پرهیز از تنبلی و سرگرمی‌های بی‌فایده:
بیکار بودن و مشغول شدن به کارهای پوچ، همت را می‌کشد. باید وقت را با کارهای مفید پر کرد.
۶. مصاحبت با انسانهای بلندهمت:
رفیق خوب، انسان را به سوی هدف‌های بزرگ می‌کشاند و تنبلی را از بین میبرد.
۷. یاد مرگ و آخرت:
یاد مرگ باعث میشود انسان برای آینده‌ی ابدی خود برنامه‌ریزی کند و دنبال کارهای کوچک و زودگذر نرود.
۸. حصول رضایت الله و رسیدن به بهشت
یکی از بزرگ‌ترین خواسته های مسلمان حصول بهشت و رسیدن به بزرگ‌ترین نعمت الله منان که دیدار او تعالی است میباشد و برای حصول این چنین نعمت عظیم انسان باید از همت و عزم متین برخوردار باشد تا بتواند از زمره کسانی باشد که از فیض دیدار الله بهرمند میگردد.
سعدی در بیت از شعرش چنین گفته است:
همت بلند دار که مردان روزگار از همت بلند به جایی رسیده‌اند