تعاون و همکاری در سنت نبوی

تحقیق: پروانه نظری

چکیده

تعاون و همکاری از اصول بنیادین در اسلام است که در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته و در سنت نبوی به‌طور عملی تجسم یافته است. پیامبر اکرم ص در تمام مراحل زندگی خویش، اعم از عرصه‌های خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی، روحیه تعاون را ترویج کرده و خود الگوی مشارکت و یاری‌گری بوده است. این پژوهش با رویکرد توصیفی – تحلیلی، به بررسی جلوه‌های گوناگون تعاون در سیره نبوی پرداخته و نقش آن را در شکل‌گیری جامعه اسلامی و تقویت پیوندهای اجتماعی تبیین می‌نماید. نمونه‌هایی مانند مشارکت در ساخت مسجد، عقد اخوت میان مهاجرین و انصار، و همیاری در دفاع از مدینه در غزوات، نشان می‌دهد که پیامبر اسلام با نهادینه‌سازی تعاون، الگویی کامل برای روابط اجتماعی در تمدن اسلامی به جا گذاشته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که بازگشت به سنت تعاملی پیامبر می‌تواند راه‏گشای رفع بسیاری از بحران‌های اجتماعی در جوامع معاصر مسلمان باشد.

کلیدواژه‌ها:

تعاون، سنت نبوی، گلچین احادیث، سیره پیامبر، ، اخوت اسلامی

مقدمه

خداوند عزوجل بهترین یاری دهندگان می باشد و انسان مسلمان پیوسته در تمام نمازهایش و در مورد همه‏ی مسائل زندگی از او نصرت و یاری طلبیده و می گوید: ﴿ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ﴾ [الفاتحة: ۵]. [بار الها] تنها تو را می‏پرستیم و تنها از تو یاری می‏جوییم.

و در سوره مائده می‌فرماید: ﴿ وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ﴾ [المائدة: ۲]. «و در کار نیکی و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید و در گناه و تجاوز همکاری نکنید» این فرمانی است به مؤمنان برای همکاری در کارهای صالح و نهی از همکاری در معصیت و ظلم. همکاری در نیکی پایه و اساس ساختن جامعه صالح و معنوی است.

پروردگار متعال در سرشت تمام مخلوقاتش، حتی در درون ریزترین آن ها مانند مورچه ها و زنبورها و سایر حشرات، حس تعاون و همیاری را به ودیعه نهاده است. این موجودات در گردآوردن غذا و مقابله با دشمنان‏شان با هم همیاری داشته و متحد عمل می نمایند. لذا بدیهی است که انسان، با دارا بودن عقل و اندیشه‏ای که خداوند به او ارزانی داشته و او را بواسطه‏ی آن از سایر موجودات جدا ساخته است، برای دارا بودن چنین خصیصه‏ی پراهمیتی سزاوارتر می باشد.

اهمیت تعاون:

دکتر علی محمد صلابی رحمه الله علیه می فرماید:

براستی که مسلمانان در تمامی دنیا، از علماء و مفکرین‏شان انتظار دارند که یک برنامه و طرح اسلامی، عقیدتی، سیاسی، فکری اجتماعی، اقتصادی، إعلامی… را بر اساس اصول اهداف سنت ، بارز نموده و برای امت ارائه دهند، تا امت اسلام بر اساس این برنامه‏ی شامل ، بتواند در مقابل برنامه ها و نقشه های ویرانگر دشمنان اسلام بایستد. می‎بینیم که امت اسلامی خطری که او را از هر جهت احاطه نموده است را احساس نموده، و لذا بپا خاسته تا از نو حیاتش را از سر بگیرد، و نشانه های این بیداری، با نزدیک شدن خوف و هراس از نقشه های دشمن و از بین رفتن گرد و غبار و هوای مه آلود ، به سرعت در حال انتشار است ، و براستی که من به سرانجام این بیداری شامل امیدوار و خوشبین هستم.

مگر این موضوع نباشد که امت را از بیماری‏های مهلک قدیمی بر حذر می‏دارم، اعم از فساد سیاسی با ایجاد تفرقه، و فساد علمی و فرهنگی با وجود جهل و اتباع هوی.

پس بر ما فرزندان امت اسلام واجب است در اموری که بر آنها اتفاق نظر داریم ، با همدیگر تعاون و همکاری نماییم، و در اموری که اختلاف نظر داریم، در حدودی که شرع به ما اجازه میدهد ، در مقابل یکدیگر تسامح داشته و بر اساس قواعد سیاست شرعی و بر طبق مقاصد شریعت و مصالح و مفاسد، و بر اساس فقه خلاف، همدیگر را تحمل نماییم . (۶)

گلچینی از احادیث نبوی پیرامون تعاون و همکاری در اسلام

تعاون و همیاری از ضروریات زندگی است؛ چنانچه فرد نمی تواند به تنهایی از پس تمام دشواری های زندگی برآید. پیامبر ص می فرماید: «مثل المؤمنین فی توادهم وتراحمهم وتعاطفهم مثل الجسد؛ إذا اشتکی منه عضو تداعی له سائر الجسد بالسهر والحمی) [مسلم]

«مثل مسلمان ها در محبت و رحمت و مهربانی شان به همدیگر مانند یک جسد است، که هرگاه عضوی از آن بدرد آید، دیگر اعضای جسد در تب و بیدار خوابی با آن همراهی می کنند».(۳/ص:۸۰).

وعنْ أنَسٍ رض قال: قال رسُولُ اللَّهِ ص «لا تَقَاطَعُوا، ولا تَدابروا، ولا تباغضُوا، ولا تحاسدُوا، وكُونُوا عِبادَ اللَّهِ إخْوانا. ولا يحِلُّ لمُسْلِمٍ أنْ يهْجُرَ أخَاهُ فَوقَ ثَلاثٍ»» متفقٌ علیه.

«از انس رض  روایت است که: رسول الله ص  فرمود: با یکدیگر قطع رابطه نکرده و پشت ندهید و با هم دشمنی وحسد نورزید و ای بندگان خدا برادر باشید، روا نیست برای مسلمان که بیش از سه روز برادرش را ترک کند».(۳/ص:۷۷۹).

عن أَبي عبدِ الرحمن زيدِ بن خالدٍ الْجُهَنيِّ ۴ قال: قَالَ رَسُولُ اللَّه ص  مَنْ جهَّزَ غَازِياً في سَبِيلِ اللَّه فَقَدْ غَزَا وَمَنْ خَلَفَ غَازِياً في أَهْلِهِ بِخَيْرٍ فَقَدْ غَزَا»» متفقٌ علیه.

از ابوعبد الرحمن زید بن خالد جهنی رض روایت شده که: رسول الله ص  فرمود: هر کس رزمنده‌ای را در راه خدا ساز و برگ دهد، در واقع جهاد کرده است. و آنکه بوجهی پسندیده سرپرستی فامیل غازیی را بنماید، در واقع جهاد کرده است».(۳/ص:۷۰)

وعن أَبي موسى رض قال: قال رسول اللَّه ص : «الْمُؤْمنُ للْمُؤْمِن كَالْبُنْيَانِ يَشدُّ بعْضُهُ بَعْضاً» وَشَبَّكَ بَيْنَ أَصَابِعِه». متفق علیه.. از ابو موسی رض روایت شده که: رسول الله ص فرمود: مسلمان برای مسلمان (یعنی رابطهء مسلمانها با همدیگر در تعاون و همکاری) چون ساختمانی است که برخی، برخی دیگر را محکم می‌سازد. سپس آنحضرت ص انگشت‌های خود را به همدیگر در آوردند (شبکه کردند).

قرطبی می‌گوید: این حدیث تمثیل است و در آن به همکاری و کمک مسلمان به مسلمان تشویق صورت گرفته است، زیرا تعمیر و ساختمان زمانی استوار می‌ماند که اجزای آن همدست ومحکم باشد، ورنه خراب و ویران می‌شود.(۳/ص: ۱۹۸).

من کان معه فضل ظهر فلْیعُدْ به علی من لا ظهر له، ومن کان له فضل من زاد فلْیعُدْ به علی من لا زاد له» [مسلم و ابوداود].

آنکه مرکبی اضافه بر حاجتش داشته باشد، باید که آن را به کسی که مرکبی ندارد، صدقه دهد، و آنکه آذوقه ی زائدی داشته باشد، باید آنرا به کسی که آذوقه و زادی ندارد، صدقه دهد.(۳/باب ۶۲)

رسول خدا ج فرموده است که: «إِنَّ مِنَ النَّاسِ مَفَاتِيحَ لِلْخَيْرِ، مَغَالِيقَ لِلشَّرِّ، وَإِنَّ مِنَ النَّاسِ مَفَاتِيحَ لِلشَّرِّ، مَغَالِيقَ لِلْخَيْرِ، فَطُوبَى لِمَن جَعَلَ اللَّهُ مَفَاتِيحَ الْخَيْرِ عَلَى يَدَيْهِ، وَوَيْلٌ لِمَن جَعَلَ اللَّهُ مَفَاتِيحَ الشَّرِّ عَلَى يَدَيْهِ » سنن ابن ماجه.

بعضی از مردم مانند کلید‌هایی برای گشایش دروازه خیر و بستن دروازه شر هستند و برخی دیگر مانند کلیدهایی هستند که راه شر را باز می‌کنند و دروازه‌های خیر را می‌بندند. پس خوشا به حال کسی که خداوند کلیدهای خیر را در دستان او قرار می‌دهد و بدا به حال کسی که خداوند کلید‌های شر را در دستانش قرار می‌دهد»..(۵/ص:۲۷۱)

ابوهریره از پیامبر ص نقل می‌کند که فرمود: «مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا، نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ، يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا، سَتَرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَاللَّهُ فِي عَوْنِ الْعَبْدِ، مَا كَانَ الْعَبْدُ فِي عَوْنِ أَخِيهِ». صحیح مسلم .

«هرکس که مصیبتی را از مؤمنی دور گرداند، خداوند یکی از مصایب او را در روز قیامت از او دور می‌کند و هرکس مشکلی را بر مؤمنی که در سختی افتاده آسان سازد، خداوند در دنیا و آخرت مشکلاتش را آسان می‌نماید و تا زمانی که شخص مؤمن در فکر گشایش مشکلات مردم باشد، خداوند نیز در فکر گشایش مشکلات او خواهد بود».( ۵/ ص:۲۷۲)

وَعَن أبي هُرَيْرَة أَن رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم قَالَ من دَعَا إِلَى هدى كَانَ لَهُ من الْأجر مثل أجور من تبعه لَا ينقص ذَلِك من أُجُورهم شَيْئا وَمن دَعَا إِلَى ضَلَالَة كَانَ عَلَيْهِ من الْإِثْم مثل آثام من اتبعهُ لَا ينقص ذَلِك من آثامهم شَيْئا . مسلم

هر آنکه بر کار خیر راهنمائی کند برای وی مثل ثواب عمل داده می‌شود، که برای انجام دهندهء آن ارزانی می‌گردد.

و هم فرموده است هر آنکه به راه شری دعوت کند، به وی همان گناه کسانی که از او پیروی می‌کنند داده می‌شود بدون اینکه از گناه‏شان کم شود».(۴/ص: ۷۰ جلد:۱)

آن حضرت ص بر همکاری و کمک رساندن به زیردستان و خدمتکاران سفارش بسیار نموده است، به عنوان نمونه می فرماید: (ولا تکلِّفوهم ما یغلبهم فإن کلَّفتموهم فأعینوهم) [متفق علیه] «و آنها را به چیزی مکلف نکنید که توانائی آن را نداشته باشند و اگر آنان را مأمور کردید، پس همکاریشان کنید». (۶)

همچنین پیامبر ص می‏فرمایند: (ید الله مع الجماعة) [ترمذی] «دست خداوند با جماعت است».

و می‏فرمایند (المؤمن للمؤمن کالبنیان یشد بعضُه بعضًا)[متفق علیه] .

« مسلمان برای مسلمان (یعنی رابطه ی مسلمانها با همدیگر در تعاون و همکاری) چون بنای دیواری است که برخی، برخی دیگر را محکم می سازد». (۳/ص:۲۲۲)

در مورد خیرخواهی نسبت به هم می‏فرمایند: الدين النصيحة، قيل: لمن يا رسول الله؟ قال: لله ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمين وعامتهم. مسلم. « دین خیرخواهی است. گفتیم خیرخواهی برای چه کسی؟ فرمود: برای خدا و کتاب او، برای رسولش، برای پیشوایان مسلمانان و برای عموم مسلمانان». (۳/ص:۶۸)

«حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ حُجْرٍ، أَنْبَأَنَا عَلِيُّ بْنُ مُسْهِرٍ، عَنْ مُسْلِمٍ الأَعْوَرِ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِی الله عنه قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ۱ يَعُودُ الْمَرضَی، وَيَشْهَدُ الْجَنَائِزَ، وَيَرْكَبُ الْحِمَارَ، وَيُجِيبُ دَعْوَةَ الْعَبْد».

..انس بن مالک  می‏گوید: رسول خدا۱ بیماران را عیادت می‌کردند؛ در تشییع جنازه‌ها شرکت می‌نمودند؛ بر الاغ سوار می‌شدند و دعوت بردگان را اجابت می‌کردند. (۳/ص:۱۴۳).

وعن أَبِي سعيدٍ الخُدْرِيِّ رض أَنَّ رسولَ اللَّه صلى الله عَلَيْهِ وَسلم بَعَثَ بَعْثاً إِلى بَني لِحيانَ مِنْ هُذَيْلٍ فقال: «لِيَنْبعِثْ مِنْ كُلِّ رَجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا وَالأَجْرُ بَيْنَهُمَا»» رواه مسلم.

«از ابوسعید الخدری رض روایت است که گفت: رسول الله ص هیئتی را به بنی لحیان قبیلهء هذیل فرستاده فرمودند: باید از هر دو نفر یکی برای جهاد برانگیخته شود و مزد میان هردو باشد».(۳/ص:۱۷۹).

من دلّ على خير فَلهُ مثل أجر فَاعله أَو قَالَ عَامله. مسلم

آنکه به راه خیری دعوت کند، همان پاداش کسانی که از او پیروی می‌کنند داده می‌شود بدون اینکه از مزدشان کم شود.(۴/جلد۱:ص:۶۹)

(وعَوْنُکَ الضعیفَ بِفَضْلِ قُوَّتِکَ صدقة) مسلم.

یاری رساندن تو به شخص ضعیف به واسطه ی توانی که داری، صدقه است. (۶)

وَعَنْ أَبِي موسى الأَشْعَرِيِّ رض عن النبيِّ صلى الله عَلَيْهِ وَسلم  أَنَّهُ قال: «الخَازِنُ المُسْلِمُ الأَمِينُ الذي يُنَفِّذُ ما أُمِرَ بِه، فَيُعْطِيهِ كَامِلاً مَوفَّرا، طَيِّبَةً بِهِ نَفْسُهُ فَيَدْفَعُهُ إِلى الذي أُمِرَ لَهُ بِهِ أَحَدُ المُتَصَدِّقَيْنِ. متفقٌ علیه.

«از ابو موسی اشعری رض از پیامبر ص  روایت شده که فرمود: خزانه دار امین مسلمان کسی است که آنچه بدان دستور داده شود، اجرا می‌کند و آنرا کامل و تمام می‌دهد به کسی که بدادن آن باو امر شده و با رضایت خاطر می‌پردازد، یکی از دو صدقه دهنده است». (۳/ص:۷۰)

و می‏فرمایند: والله في عون العبد ما كان العبد في عون أخيه.

خداوند در کمک بنده است تا زمانی که بنده در یاری برادرش باشد.(۴/جلد۲/ص:۲۲)

وعن أبي عُمارة البراء بن عازبٍ رض قال: أمرنا رسولُ الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم بِسَبعٍ: «بِعَيادَةِ الَمرِيضِ، وَاتِّباع الجَنائز، وَتشْميت العَاطس، ونصرِ الضَّعِيف، وَعَوْن المظلوم، وإفْشاءِ السَّلام، وإبرارِ المقسم» متفق عليه

از ابو عماره براء بن عازب روایت شده که گفت رسول الله ص ما را به هفت چیز امر نمود:

به عیادت مریض

و تشییع جنازه‌ها

و نیایش برای عطسه زننده

و یاری دادن ناتوان

و همکاری با مظلوم

و آشکار کردن سلام

و بجای آوردن قسم.

هر یک از این امور عمل کردن به آن سبب ایجاد روح محبت و مودت و تساند و تعاون اجتماعی در میان قاطبهء مسلمین گردیده و عمل به آن در ایجاد جامعهء توحیدی صد در صد مؤثر است و عمل به هر یک از این امور خود مایهء تقویت روحیهء ایمانی افراد مسلمان می‌گردد.(۵ /ص:۵۰۰)

جلوه های عملی تعاون در زندگی پیامبر ص

۱: تعاون خانوادگی و هجرت

روزی عمر بن خطاب نزد پیامبر ص آمد و گفت: ای رسول خدا، گرسنگی مرا سخت آزار می‌دهد. پیامبر فرمود: من نیز همان گرسنگی را که تو احساس می‌کنی، حس می‌کنم. این نشان می‌دهد که پیامبر ص در زندگی روزمره با مردم شریک بودند و رنج و مشکلات آنان را به دل می‌گرفتند.( ۲/جلد ۲، صفحه ۱۰۸)

پیامبر۱ در ساخت مسجد النبی، همراه با یاران خود، سنگ‌ها را حمل می‌کرد و خشت می‌چید. ایشان نه تنها به عنوان رهبر معنوی بلکه به صورت عملی در کارهای ساخت و ساز مشارکت داشتند و این رفتار سبب نزدیکی و همبستگی میان مسلمانان می‌شد. (۲/جلد ۲، ص: ۱۲۵).

… رسول خدا و ابوبکر از شکافی که پشت خانه ابوبکر بود بیرون رفتند و به غاری در کوه ثور پناه بردند. ابوبکر به پسرش عبدالله فرمان داد که گوش بسپارد و اخبار مردم را جمع‌آوری کند و شب به نزدشان بازگرداند. غلامش عامر بن فهیره نیز گوسفندان را می‌چراند و شب‌ها آنان را به غار باز می‌آورد تا ردپاها آشکار نشود. اسماء بنت ابی‌بکر شب‌ها خوراک و نیازهای آنان را می‌رساند. ابوبکر پیش از پیامبر وارد غار شد و محیط آن را بررسی کرد تا مبادا مار یا جانور گزنده‌ای باشد و با جان خویش از پیامبر حفاظت می‌کرد…(۱/ص:۱۳)

۲: تعاون اجتماعی – مؤاخات بین مهاجرین و انصار

پس از هجرت پیامبر ص میان مهاجرین مکه و انصار مدینه پیمان برادری (مؤاخات) برقرار شد. فرمود: هر مهاجر یک برادر انصاری دارد که با هم در دین و دنیا شریک‏اند. آنان اموال و خانواده‌های خود را با هم قسمت کردند و در مشکلات با هم تعاون نمودند. مهاجرین که در مدینه بی‌خانمان بودند، از برادران انصاری خود خانه و مال گرفتند و زندگی خود را آغاز کردند. این تعاون، پایه‌ای محکم برای اتحاد و تقویت جامعه اسلامی بود…(۱/ص:۵۲)

وقتی رسول خدا ج به مدینه‌ی منوره تشریف آورد، معاهده و قراردادی بین مهاجرین و انصار و یهود منعقد کرد و در آن معاهده با یهود صلح نمود و آن‌ها را بر دین و اموالشان آزاد گذاشت و شرایطی را برای طرفین لازم الاجرا قرار داد. در این قرار داد «بند» زیر به چشم می‌خورد:

«هر کسی علیه امضاء کنندگان آن بجنگد، همگی مؤظف خواهند بود که متحد شوند و در برابر او یکدیگر را یاری کنند. امضاء کنندگان این قرارداد یکدیگر را باید در خیرخواهی و نیکی نه در گناه، یاری و کمک کنند و هر کسی بر مدینه‌ی منوّره تهاجم آورد همگی دست به دست هم داده و از آن دفاع کنند.» ( ۳/ص:۱۴۳).

پس از هجرت پیامبر، انصار باغ‏ها و زمین‌های زراعی خود را در اختیار مهاجران گذاشتند و پیامبر ایشان را تشویق می‌کرد که به کشاورزی بپردازند و از تلاش برای تأمین معاش نترسند. این همکاری اقتصادی نه تنها به مهاجران کمک می‌کرد بلکه موجب تقویت و آبادانی جامعه می‌شد.( ۲/جلد دوم/ص:۱۳۲)

۳: تعاون نظامی در غزوات

در غزوه بدر، پیامبر ص سپاهیان را به دو گروه تقسیم کرد و هر کس وظیفه خود را می‌دانست. همه در حفظ جان یکدیگر تلاش کردند و از هیچ فداکاری دریغ نکردند. پس از پیروزی، پیامبر با عدالت، غنائم را تقسیم کرد و تأکید کرد که همکاری و تقویت روحیه تیمی در میان سپاهیان باید ادامه یابد. در جنگ احد نیز مسلمانان با حمایت یکدیگر، علی‌رغم مشکلات فراوان، از دین و جامعه خود دفاع کردند.(۱/ص:۱۱۰)

پیامبر در جنگ‌های بدر و احد، علاوه بر فرماندهی سپاه، خود نیز با شمشیر در میدان می‌جنگید و همراه با اصحاب خود، در دفاع از اسلام مشارکت فعال داشت. این رفتار عملی باعث تقویت روحیه رزمندگان می‌شد. (۲/جلد:۲/ ص: ۱۶۰)

۴: تعاون اقتصادی و انفاق

پیامبر ص مردم را به صدقه دادن به فقیر با چیزهایی که می‌پوشد مانند لباس و مانند آن، تشویق و می‏فرمودند: صدقه خشم پروردگار را خاموش می‌کند و مرگ بد را دفع می‌کند. (۴/جلد ۳/ص: ۸۴ ).

پیامبر در شب‌های تاریک، با چراغ به خانه‌های فقرا و یتیمان سرکشی می‌کردند تا از وضع آنان مطلع شوند و به رفع نیازهای‌شان اقدام نمایند. این رفتار ایشان نشانه دلسوزی عمیق و همراهی واقعی با محرومان بود.(۲/جلد۲/ص:۱۵۰)

۵: تعاون در حفظ امانت‌ها و مسئولیت‌پذیری

پیامبر ص علی بن ابی‌طالب را مأمور کرد تا پس از هجرت، امانت‌های مردم مکه را به آنان بازگرداند. این مسئولیت بزرگ نمایانگر اعتماد پیامبر به همکاری و مسئولیت‌پذیری اصحاب بود. علی کرم الله وجهه با دقت و انصاف این وظیفه را انجام داد و نمونه‌ای از تعاون اجتماعی در حفظ حقوق مردم شد. (۱/ص:۳۳)

۶: تعاون در ترویج دین و عدالت

پیامبر ص با اصحاب خود در نشر دین همکاری می‌کرد و آنان را به تعلیم قرآن، اخلاق و احکام سفارش می‌کرد. یاران با همراهی یکدیگر و تقسیم وظایف، به مردم می‌آموختند و از هر گونه تفرقه پرهیز می‌کردند. و در حل مشکلات و اختلافات میان مردم نقش داور و میانجی داشت. او با همکاری بزرگان و شوراها، عدالت را برقرار می‌کرد و همه را به رعایت حقوق هم دعوت می‌نمود. (۱/ص:۷۵).

نتیجه‏ گیری:

اسلام دین فراگیری است که کلیه‌ی روابط اجتماعی را در قالبی مشخص تنظیم نموده و ارتقای این روابط را به بالاترین سطح تعامل و تعاون، هدف خود قرار داده است.اگر امروز امت اسلامی در پی بازسازی شکوه گذشته است، راهی جز بازگشت به سیره روشنگر پیامبر اکرم ندارد؛ همان سیره‌ای که با روح تعاون، دل‌ها را به هم نزدیک کرد و از مردمانی پراکنده، امتی متحد و مقتدر ساخت. تعاون در سنت نبوی نه ‌تنها آموزه‌ای اخلاقی، بلکه چراغی برای راه فردا و نسخه‌ای شفابخش برای جامعه‌ای است که تشنه وحدت و همدلی است.

فهرست منابع

۱: / السیره النبویه/ عبدالملک ابن هشام

سیرت محمد رسول الله۱ از هجرت تا خندق / مترجم: مسعود انصاری/جلد سوم/ تهران: انتشارات مولی ۱۳۹۲

۲: الشمایل المحمدیه/ مؤلف: امام ابو عیسی محمد بن عیسی الترمذی

ترجمه و شرح فارسی اوصاف پیامبر۱ جلد دوم / مترجم: فیض محمد بلوچ /۱۳۹۵/ انتشارات خاجه عبدالله انصاری.

۳: ریاض الصالحین/ امام بن زکریا یحیی بن شرف نووی دمشقی/ مترجم عبدالله خاموش هروی/ ۱۳۹۴

۴: الترغیب والترهیب من الحدیث الشریف/ عبدالعظیم بن عبدالقوی المنذری/ ۱۴۱۷

۵: التربیه الروحیه والإجتماعیه/تربیت روحی و اجتماعی در اسلام/ تألیف: اکرم ضیاء العمری/مترجم:محمد آزاد شافعی/ ۱۳۹۴

۶: سایت های معتبر: اهل سنت و جماعت/ اهل سنت جاسک/ سایت عقیده/ ابن باز