حفظ اسرار در سیره پیامبر مختار 

راز یک امانت است و افشای آن خیانت و موجب فساد بین مردم می‌شود و هر کسی در خسارات وارده به افشاى اسرار بیندیشد، به حرمت افشای راز و آثار آن پی می برد، چه بسیار خانه ها ویران شده و چه بسیار جنایات ناشی از آن صورت گرفته و چند بلا در جامعه به دلیل افشای اسرار و حفظ نکردن آنها رخ داده است؟! 

سپس پیامبر ﷺ امر به امانت كرد که شامل حفظ اسرار می شود و از خیانت که شامل افشای اسرار است برحذر داشت، از انس رضی الله عنه می فرماید که پیامبر ﷺ فرمود: «اگر مردی حدیثی را بگوید و سپس به اطراف خود نگاه کرد، آن امانت است» رواه أحمد وحسنه الألباني. 

در عون المعبود آمده است: «چون نگاه کردن او به اطراف خود نشانه است به شنونده که مى ترسد سخن او را کسی دیگر بشنود و رازش را فقط به او اعتراف کرده است»، پس این نگاه کردن به اطراف خود به جای این بود که: «این را از من نگه دار»، یعنی «آن را از من بگیر و نزد خودت نگه دار». 

در سیره پیامبر اکرم ﷺ تصاویر و نمونه های زیادی از رازداری و نگه داشتن آن وجود دارد: 

راز داری ميان زن و شوهر: 

اسرار زناشویی چیزهایی هستند که همسران باید آنها را حفظ کنند و فاش نکنند، موضوع حفظ اسرار بین زوجین مورد تأکید صورت گرفته، به ویژه در مورد رابطه جنسی، اولاً این حق متقابل زن و شوهر است که آنچه را که بین آنها اتفاق می افتد فاش نکنند، ثانیاً: این حق آداب عمومی اسلامی است که برای حفظ عفت در جامعه توصیه به کتمان این گونه امور می کند، لذا پیامبر اکرم ﷺ از افشای اسرار بین زن و شوهر به شدت هشدار داده است، از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت است که رسول الله ﷺ فرمودند: «روز قيامت بدترين جايگاه نزد الله از آن مردی است که با همسرش همبستر می شود و زنش با او هم خواب می گردد و آنگاه رازِ همسرش را فاش می کند» رواه مسلم. 

 نووی می‌گوید: مرد را از افشای آنچه بین او و همسرش می‌گذرد، از حیث لذت و بیان جزئیات آن و آنچه زن می‌گوید یا انجام می‌دهد و غیره منع می‌کند، حتی کار به جایی رسید که پیامبر ﷺ فاش کننده آنچه بین او و همسرش رخ داده است را به شیطانی تشبیه کرد که در راه به سراغ شیطان زن آمد در حالی که مردم نظاره گر بودند، اسماء بنت يزيد رضي الله عنها گفت: نزد پيامبر ﷺ بودم، و گروهي از زنان و مردان کنار او نشسته بودند که فرمود: «شايد بعضي از مردان و زنان اسرار زناشوئي خود را بازگو کنند؟ مردم ساکت شدند، گفتم بله، به خدا قسم اي رسول خدا! زنان اين کار را مي‌کنند و مردان هم اين کار را مي‌کنند، پيامبر ﷺ فرمود: اين کار را نکنيد چون اين کار مانند کار شيطاني نر است که شيطاني ماده را در راه مي‌بيند و در حاليکه مردم به آنها نگاه مي‌کنند با او آميزش مي‌کند». رواه أبو داود وصححه الألباني. 

 از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت شده است که پیامبر ﷺ فرمودند: «یکی از امانت های بزرگ نزد خداوند در روز قیامت مردی است که به همسرش اعتماد کند و زن به او اعتماد کند و سپس راز او را فاش کند» رواه مسلم. 

 معنی (به همسرش اعتماد كند): مصداق آمیزش است  

 معنی (يكی از امانتهای بزرگ): یکی از بزرگترین خیانت در امانت است معنی (مرد) در حدیث شامل هر دو زوج می شود. 

راز داری میان دو دوست: 

اگر دوستی رازی را به دیگری سپرد، باید آن را حفظ کند و فاش نکند، ازعبدالله بن عمر رضی الله عنهما روایت می کند: هنگامی که حفصه دختر عمر رضی الله عنها بيوه شد (شوهرش خُنيس بن حذافة السهمي بود) و او از یاران رسول خدا ﷺ بود و در مدینه درگذشت، عمر رضی الله عنه گفت: عثمان بن عفان رضی الله عنه را ديدم و ازدواج با حفصه را به او پيشنهاد کردم و گفتم: اگر بخواهی، حفصه دختر عمر را به ازدواج تو در می آورم، پاسخ داد: در اين باره فکر می کنم، چند شب منتظر ماندم؛ آنگاه عثمان نزدم آمد و گفت: برايم روشن شد که بهتر است فعلاً ازدواج نکنم، سپس ابوبکر را ديدم و به او گفتم: اگر بخواهی حفصه دختر عمر را به ازدواج تو درمی آورم، ابوبکر رضی الله عنه سکوت کرد و پاسخی به من نداد، لذا بيشتر از عثمان، از ابوبکر ناراحت شدم، چند شب منتظر ماندم که پس از آن رسول الله ﷺ از حفصه خواستگاری کرد و حفصه را به ازدواج ایشان درآوردم، آنگاه ابوبکر مرا ديد و گفت: شاید هنگامی که ازدواج با حفصه را به من پيشنهاد کردی و من پاسخی به تو ندادم، از من ناراحت شدی؟ گفتم: بله، ابوبکر رضی الله عنه گفت: تنها چيزی که مرا از پاسخ دادن به تو باز داشت، اين بود که می دانستم رسول الله ﷺ از تصميمش درباره ی ازدواج با حفصه سخن گفته است و نمی خواستم راز رسول الله ﷺ را فاش کنم، البته اگر رسول الله ﷺ از تصميمش منصرف می شد و با حفصه ازدواج نمی کرد، او را به عنوان همسر می پذيرفتم» رواه البخاری. 

نووی می‌گوید: «مؤمن به حکم شرع موظف است اسرار را حفظ کند، چه از خانواده‌اش باشد و چه از مردم، اگر از رازی مطلع شود یا کسی رازی را به او بگوید، اجازه ندارد این راز را فاش کند یا صاحب آن را رسوا کند». 

ابن حجر در حفظ راز گفت: اگر صاحبش آن را فاش کند، مسئولیت کتمان آن از کسی که آن را شنیده بود برطرف میشود. 

ماوردی می‌گوید: «رازهایی وجود دارد  که بدون مشورت با دوست خير خواه و مشاور آگاه نمی توان از آنها چشم پوشی کرد و آنرا در درون خود نگه کرد، پس اگر راهی برای راز نگه داشتن آن نمی‌یابد، باید در انتخاب کسی که آن را به او می‌سپارد و به کسی که آن را نزد او به امانت می‌گذارد احتیاط کند. 

و هرکسی که در تجارت و نگه داشتن اموال مورد اعتماد بوده، به این معنی نیست که با نگه داشتن اسرار نیز قابل اعتماد است.» 

راز داری میان پدر و دختر : 

در صحیح بخاری و مسلم از ام المؤمنین عایشه رضی الله عنها روایت شده که فرمود: (ما همه ی همسران رسول الله ﷺ نزد رسول الله ﷺ جمع بودیم و هیچ یک از ما غایب نبود که فاطمه رضی الله عنها وارد شد، به الله سوگند که طرز راه رفتنش با شیوه ی راه رفتن رسول الله ﷺ تفاوتی نداشت، و چون رسول الله ﷺ فاطمه را دیدند به او خوش آمد گفتند، وفرمودند: خوش آمدی ای دخترم، سپس او را سمت راست یا چپ خود نشاندند و بعد با وی پنهانی سخن گفتند، فاطمه به سختی گریست، چون رسول الله ﷺ اندوهش را دیدند، برای بار دوم با پنهانی به وی سخنی گفتند، ناگهان دیدم فاطمه می خندید. 

من به فاطمه گفتم: رسول الله ﷺ از میان زنان، تو را به گفتن این راز خاص گردانید و سپس تو گریستی، ایشان پنهانی به تو چه فرمودند؟ فاطمه گفت: من راز رسول الله ﷺ را افشا نمی کنم.  

زمانی که رسول الله ﷺ وفات کردند، به فاطمه گفتم: به حقی که من بر تو دارم اصرار می ورزم که مرا از آن (راز) آگاه کنی، گفت: اکنون آری، رسول الله ﷺ (در آن روز) به من فرمودند: همانا جبریل در هر سال یک بار با وی قرآن را می خواند و همانا امسال دو بار آن را با من خوانده است، و نمی پندارم جز اینکه اجل من نزدیک شده است، پس از الله تعالی بترس و شکیبا باش، همانا من سلف نیکو برای تو هستم، فاطمه گفت: پس من گریستم، همان گریستنی که تو دیدی، چون رسول الله ﷺ حزن و اندوه مرا دیدند، بار دوم پنهانی به من فرمودند: ای فاطمه خشنود نیستی که سرور زنان مؤمنان باشی؟ یا سرور زنان این امت باشی؟ پس من خندیدم، همان خندیدنی که تو دیدی » 

راز انسان زنده باید حفظ شود و افشای آن حرام است، و حرمت راز مسلمان  فوت شده دارای همان حرمت در حال زنده بودنش است، در مورد کارهای نیکی که میت انجام می داد و باعث خوشحالی او می شد یا فضایل او که معلوم نیست اگر ذکر آنها به نفع دیگران باشد ذکر شود، سپس فاطمه رضی الله عنه پس از رحلت رسول خدا ﷺ به دلیل روشن شدن یکی از دلایل نبوت او در خبر دادن از امری پنهان که هنوز رخ نداده بود و برای روشن ساختن مقام و منزلت او (فاطمه) نزد خداوند عز و جلّ از راز آن حضرت مطلع شد. 

راز داری میان کارمند و صاحب كار و خادم و اربابش: 

از انس رضی الله عنه روایت است که می گوید: «رسول الله ﷺ نزدم آمد و به ما سلام کرد؛ آنگاه مرا به دنبال کاری فرستاد، به همين سبب دير نزدِ مادرم برگشتم، لذا از من پرسيد: چرا دير کردی؟ گفتم: رسول الله ﷺ مرا به دنبال کاری فرستاد، مادرم سؤال کرد: چه کاری؟ گفتم: اين يک راز است، گفت: رازِ رسول الله ﷺ را به هيچکس نگو» متفق علیه. 

شرط امانت در حفظ و کتمان راز، نیست که متکلم شنونده را از راز بودن این گفتار آگاه کند و به او تأکید کند که به کسی نگوید، بلکه کافی است که شواهد نشان دهد، ابن عثیمین در توضیح ریاض الصالحین گفته است: راز چیزی است که بین تو و دوستت مخفی است و برای تو جایز نیست که این راز را فاش کنی، خواه بگوید آن را برای کسی فاش نکن، یا از وضعیت تصرفات وی دانسته شود که نمی‌خواهد کسی آن را بفهمد، یا از حال چهره‌ای او دانسته شود که نمی‌خواهد کسی آن را بفهمد. 

مثال اول: دليل حفظ راز به لفظ باشد: زمانی است که کسی چیزی به شما می گوید و سپس می گوید: “به کسی نگو” این امانت با شماست. 

مثال دوم: دلیل حفظ راز به انجام دادن یک فعل باشد: این است که در حال صحبت با شما است و برمی گردد و به اطراف خود نگاه میکند، از ترس اینکه کسی گوش دهد، زیرا معنای نگاه کردن او این است که نمی خواهد کسی او را ببیند. 

مثال سوم: دلیل حفظ راز از حال چهره وی باشد: این است که آنچه با شما در مورد آن صحبت کرده یا به شما اطلاع داده است چیزی است که از ذکر آن شرم دارد یا از ذکر آن یا چیزی شبیه آن می ترسد، پس بر ملا کردن و افشای این راز برای شما جایز نیست. 

حفظ اسرار و كتمان آن از فضائلى است كه پيامبر ﷺ بدان امر فرموده و از اخلاق مؤمنان است، افشا و پخش کردن آن از ویژگی های منافقان است که پیامبر ﷺ از آن نهی کرده و از آن برحذر داشته است، زیرا خیانت در امانت محسوب می شود و خیانت از نشانه های نفاق است، از عبدالله بن عمرو رضی الله عنه که رسول خدا ﷺ فرمودند: «چهار [خصلت] است که اگر در کسی باشد منافقی خالص است و هرکس خصلتی از آن در وی باشد، خصلتی از نفاق در اوست تا آنکه ترکش کند: چون سخن گوید دروغ گوید و چون پیمان ببندد پیمان شکند و چون وعده دهد خلاف وعده کند و چون دشمنی کند از حد به دَرْ رود و حق کشی کند» رواه البخارى. 

سیره شریف پیامبرﷺ مواقف فراوانی دارد که فضیلت حفظ اسرار و کتمان آن را نشان می دهد و از انتشار و افشای آن هشدار می دهد. 

گرفته شده: اسلام وب

طبقه بندی: خصوصیات پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

ترجمه: صابره رضائي