فلسفه قربانی

الحمدلله الذی اعلی منزلة المومنین بکریم خطابه ورفع درجة العالمین بمعانی کتابه والصلاة والسلام علی محمد واحبابه واتباعه الی یوم الدین
اما بعد

روح پرستشگرهمواره در کالبد جامعه بشری وجود داشته است و انسانها برای قرب و نزدیکی به خدای خویش به هر وسیله ای متوسل شده اند. چنانچه قربانی (اضحیه) نیز یکی از این راه های تقرب جستن به خالق کاینات است. واما کنه وکیف قربانی دراسلام موضوع بسیار گسترده وپر حکمتی است که در این مقاله مختصر به بیان آن خواهیم پرداخت.
تعریف ومشروعیت قربانی در اسلام
کلمه قربانی در لغت از قرب ونزدیکی گرفته شده است وردراصطلاح به هر حیوانی از حیوانات بهیمة الانعام که درروز عید وایام تشریق به نیت عبادت و تقرب و نزدیکی به الله متعال تحت شرایط خاص ذبح میشود قربانی میگویند. قربانی به نص صریح قرآن کریم واحادیث نبوی صلی الله علیه وسلم مشروع گردیده است. چنانچه الله متعال در قرآن کریم می فرماید« فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ»یعنی خاص برای پروردگارت نماز عید را بخوان و شتر قربانی کن. وهم چنان رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی فرمودند «من وجد سعة فلم یذبح فلایقربن مصلانا» ترجمه: هرکسی که توانایی قربانی را داشته باشد و قربانی نکند به مصلا وعید گاه ما نزدیک نشود.
حکم قربانی
علمای احناف به استدلال از آیه مبارکه« فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» قربانی را برای کسانی که توانایی مالی دارند واجب میدانند اما جمهور علمای حنیفی، مالکی و شافعی و امام ابو یوسف از علمای احناف قربانی را سنت موکده میدانند.
شروط شخص قربانی کننده
فقها تصریح نموده اند که شخص قربانی کننده باید دارای شروط ذیل باشند :
۱- شخص قربانی کننده باید مسلمان باشد و قربانی شخص غیر مسلمان جواز ندارد.
۲- شخص قربانی کننده باید اهلیت تکلیف را داشته باشد یعنی عاقل وبالغ باشد.
۳- شخص قربانی کننده باید توانایی خریدن ذبیحه را داشته باشد.
۴- و شخص قربانی کننده باید ذبیحه را به نیت خالص و خاص به رضای الله متعال ذبح نماید.
شروط حیوان قربانی
برای حیوان قربانی فقهاء شرایط ذیل را وضع نموده اند
۱- حیوان قربانی باید از بهیمة الانعام باشد (و بهیمة الانعام عبارت اند از شتر پنج ساله، گاو دوساله، گوسفند شش ماهه و بز یک ساله میباشد.)
۲- حیوان قربانی باید دارای کدام عیب ظاهر که ماهیت قربانی را زیر سوال ببرد نداشته باشد زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند (قربانی نشود حیوانی لنگ که کنگی آن ظاهر باشد ونه حیوان کوری که کوری آن ظاهر باشد ونه حیوان مریض که مریضی آن ظاهر باشد ونه حیوان ضعیف و لاغری را که در میان استخوان آن مغز باقی نمانده باشد.)
فلسفه وحکمت قربانی
قربانی و تقدیم هدیه به بارگاه معبود بی همتا وخالق بی نیاز در اسلام از قدامت وتاریخی بس طولانی برخوردار است چنانچه آغاز قربانی در اسلام گره خورده است با داستان دو فرزند ابو البشر حضرت آدم علیه السلام. الله متعال در قرآن کریم داستان ایشان را چنین بیان مینماید «اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما ولم یتقبل من الآخر» ترجمه: وقتی که هابیل وقابیل فرزندان آدم علیه السلام قربانی تقدیم کردند از یکی آنها (هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد. زیرا هابیل با اخلاص هدیه ی نیکویی را تقدیم نمود اما هدیه قابیل به دلیل عدم اخلاص وی پذیرفته نشد. و اما پس از این داستان آنچه درادیان سماوی برای قربانی اهمیت ویژۀ را به ارمغان آورد واقعه بی نظیر و شگفت انگیز حضرت ابراهیم علیه السلام بود آنگاه که ابراهیم خلیل برای ذبح یگانه فرزندش اقدام کرد و ازاین امتحان الهی سر بلند بیرون آمد چنانچه داستان مذکوردر سوره صافات قرآنکریم اینگونه بیان گردیده است؛ «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ (۱۰۵) إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ (۱۰۶) وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ.» ترجمه: او را ندا دادیم که ای ابراهیم رویای خود را حقیقت بخشیدی و ما نیکو کاران را این چنین پاداش میدهیم راستی که این همان آزمایش آشکار بود و او را در أزای قربانی بزرگی باز رهانیدیم. در آن زمان برای اینکه برنامه ابرهیم علیه السلام ناتمام نماند خداوند متعال قوچی بزرگی فرستاد تا آن را قربانی کند و سنتی بزرگی برای بنده گان الله متعال در مراسم حج و سرزمین منا بجا بگذارد.
البته قابل یادآوری است که مسئله تقدیم قربانی پس از حضرت ابراهیم علیه السلام در ادیان دیگر سماوی نیز وجود داشته است. تا آنجا که مشرکان قریش نیز با وجود اینکه پیرو کدام دین آسمانی نبودند اما خود را پیرو ابراهیم علیه السلام میدانستند نیز به رسم قربانی تمسک جسته و پس از ذبح ذبیحه کعبه را به خون قربانی می آلودند و قسمتی از گوشت آنرا بر خانه کعبه می آوختند. تا مورد قبول واقع شود اما اسلام با از بین بردن همه این امور جاهلانه و خرافی حرمت خاصی برای قربانی قرار داد که در این آیه مبارکه به آن اشاره شده است: «أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَاناً.» ترجمه: شعایر الله را حلال مشمارید و نیز چهارماه حرام را حلال مشمارید و نیز کشتن و خوردن قربانی های بی نشان و نشان دار مردم را حلال نشمارید.
از آنچه گفته شد چنین نتیجه گیری میشود که قربانی برعلاوه اینکه عبادت مالی بوده و موجب بخشایش گناهان مسلمان میشود وسیله بجا آوردن شکر الله متعال است بر نعمت های که بر بنده خود ارزانی فرموده است نیز است چنانچه در انجام قربانی در عین حال که مسلمان نفس خود را بر بنده گی الله متعال و عبودیت وی تربیه میکند و در هر موسم عبادت خاص را برای خشنودی الله متعال مطابق رهنمایی های رسولش انجام میدهد. با فقرا و محتاجین نیز کمک میکند و از همه مهمتر اینکه مسلمان با انجام قربانی توحید الله متعال را تکرار میکند
و اما حکمت دیگر قربانی اینست که مسلمانان با انجام قربانی به احیا سنت ابو االانبیا حضرت ابراهیم علیه الاسلام میپر دازند. تا یاد آوری باشد از صبر حضرت ابراهیم و فرزندشان اسماعیل علیهما السلام در برابر اطاعت فرمان پروردگار تا بدینگونه مسلمانان از ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام درس صبر بیاموزند و همچنان مسئله قربانی نمادی است از وحدت مسلمانان زیرا در روز عید سعید اضحی مسلمانانی که دارای توانمندی مالی هستند قربانی نموده و از گوشت قربانی سایر مسلمانان نیازمند را بهره مند میسازند و به این گونه روحیه همکاری و مدد رسانی در میان مسلمانان تقویت میشود.
و در حقیقت قربانی به معنای دور شدن از منیت ها و دل کندن از وابستگی ها است. و قربانی در اصل فقط شکل گرایی نیست بلکه در این عبادت مهم اینست که شخص مومن بتواند پا روی خواسته هایش بگذارد و از خود گذری را بیاموزد.

نویسنده: حدیثه صدیقی