روزه تربیت گاه نفس

ترتیب کننده : عایشه زاهدی

تعریف روزه
روزه در زبان عربی صوم بمعنی امساک و خود داری است . و در اصطلاح فقهی خود داری همراه با قصد عبارت است خوردن آشامیدن و عمل جنسی از صبح صادق تا غروب آفتاب را روزه مینامند.
فرضیت روزه
خداوند رحمن روزه را بالای بنده مسلمان فرض گردانیده و این فرضیت را میتوان از این آیه به خوبی دانست که خدواند جل جلاله در سوره بقره ایه ۱۸۳ چنین میفرماید یاایهاالذین امنو کتب علیکم الصیام کماکتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون.
ترجمه : ای کسانیکه ایمان آورده اید بر شما روزه فرض شده همانگونه که پیش از شما فرض شده بود تا باشد که پرهیز گار شوید .
فضیلت روزه
رسول خدا صلی الله علیه و سلم بیان می دارد ایشان میفرماید (بهشت را دریست که آنرا ریان گویند که در روز قیامت روزه داران از آن دروازه وارد بهشت میشود)
فواید روزه
یکی از فواید روزه تربیت کنند ه نفس است که نفس انسان را تربیت میکند روزه دارای فواید معنوی جسمی اجتماعی فراوان است که برخی آنها عبارت از:
۱٫ انسان را به صبر و شکیبایی عادت میدهد.
۲٫ خویش تن داری را به انسان آموزش میدهد.
۳٫ خصلت پر هیز گاری را در انسان تقویت میکند.
۴٫ نظم و هماهنگی را میان مسلمانان گسترش می بخشد.
۵٫ عشق به عدالت و برابری را در انسان عمیق میگرداند.
۶٫ مهربانی و دلسوزی و احساس مسؤلیت را در انسان به وجود میاورد.
۷٫ با شر و فساد در میان مردم رویارویی مینماید.
۸٫ جسم انسان را از اضافات و رسوب ها پاک میگرداند
۹٫ از چاقی بدن و چربی های موجود در آن میکاهد زیرا رسول الله صلی الله و علیه و سلم میفرمایید روزه بگیرید تا تند درست بمانید.(۱)
چرا روزه بگیریم
هدف حقی روزه آنست که انسان متقی و پرهیزگار گردد خداوند جل جلاله میفرماید یاایهاالذین آمنو کتب علیکم الصیام کماکتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون.سوره بقره آیه ۱۸۳
ترجمه : ای کسانیکه ایمان آورده اید بر شما روزه فرض شده همانگونه که پیش از شما فرض شده بود تا باشد که پرهیز گار شوید .
تقوا در حقیقت اخلاقی است که از محبت و ترس خدا به وجود میآید همچنان از شناخت وصفاتی قهر و غضب ، عذاب و عتاب پروردگار احساس ترس برمی خیزد همین کیفیت قلبی و محبت و ترس عبارت از تقوا میباشد. که سرچشمه اصلی تمام اعمال خیر و وسیله حقیقی باز دارنده از تمام اعمال زشت است. باید دانست که این هدف بزرگ روزه وقتی بدست می آید که روزه با احساس و شعور کامل گرفته شود و از تمام مکرو ها تیکه روزه را بی روح میسازد آنرا نگه دارد .
روزه حقیقی آنست که روح قلب و تمام توانایی انسان ره از نافرمانی خداوند متعال باز داشته هر آرزوی زشت نفس را به زیر پا افکند.
پس این جاست که روزه تربیت روحی انسان را بالا برده و بر معنویت انسان افزوده میشود.(۲)
روزه برکات و آثار آن بر تزکیه نفس
الله متعال برای علاج از غفلت و بی پروا یی از حدود شرعی که در نتیجه شهوات و خواهشات در نفس انسان پیدا میشود روزه به عنوان قوی ترین وسیله مقرر نموده است .
روزه در اسلام به این هدف مقرر شده که از یک طرف تمایلات و سر کشی انسان ره اداره کرده و در حفظ اعتدال قرار میدهد و از سوی دیگر قوت و اراده انسان را بخاطر کنترول این تمایلات هرچه بیشتر قوی سازد با در نظر داشت این عمل دوجانبه روزه در راستای تزکیه نفس از اهمیت بسزایی بر خور دار میباشد که به صورت مختصر بعضی از آثار و برکات آنرا در اینجا تذکر میدهیم.
۱٫ آزادی روح ملکوتی :
بزرگترین اثر و برکت روزه این است که روح ملکوتی انسان ره از فشار و قیودات نفسانی و خواهشات آزاد مینماید. در اینصورت است که روح انسان که میلان حقیقی ان به سوی ملأ اعلی بوده و به طور فطری خواستار تقرب الی الله تشبیه به ملایک و تجرد از سلفیات میباشد و میتواند که بجای گرفتاری در خواست های مادی بسوی مقاصد عالی عقلی و اخلاقی پرواز نمایید.
چنانچه رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث قدسی از الله متعال چنین روایت میکند همه اعمال ابن آدم برای خودش است مگر روزه که خاص برای منست و ثواب آنرا میدهم .
روزه سپری است اگر یکی از شما روزه باشید باید از گفتن سخن های شهوانی و شور و شعب خود داری کند و اگر کسی او را دشنام دهد و بخواهد که با او جنگ و دعوی کند و باید بگوید که من روزه دارم سوگند بذاتیکه نفس محمد صلی الله علیه و سلم به بدست اوست بوی دهن روزه دار نزد الله خوشبو تر و پسندیده تر از مشک است . و به رای روزه دار دو خوشی است.
یکی آن وقتی که روزه اش را افطار میکند و دیگر آنکه با پروردگارش ملا قی میشود.(۳)
از همین خاطر روزه تربیت کنند نفس مسلمان به شمار میرود.
۲٫ دومین اثر وبرکت روزه اینست که بزرګترین دروازه فتنه در وجود انسان ره مسدود میسازد. زمانیکه بزرګترین ابواب فتنه بسته شده انجام کارهایکه باعث رضای الله متعال وکسب جنت میگردد آسان میشود.
و آن اعمال یکه برخلاف رضایت الله متعال بوده و سبب دخول به جهنم میگردد کاملا مسدود میشود. و در این حالت شیطان کاملا بیچاره گردیده و هیچ راهی برای حمله به انسان نمی یابد . این حقیقت را پیامبرصلی الله وعلیه وسلم (اذادخل رمضان فتحت ابواب الجنه وغلقت ابواب جهنم وسلسلت الشیاطین صحیح البخاری)
ترجمه : چون ماه رمضان داخل شود دروازه های جنت باز میشود ودروازه های جهنم قفل زده میشود و شیاطین با زنجیرها بسته کرده میشود.
۳٫ سومین برکت روزه اینست که قوت و اراده انسان ره به بهترین طریقه تقویت مینماید. معلوم است که به خاطر پای بندی به حدود شرعی مهم ترین عامل قوت اراده میباشد. بهترین میدانی مشق و تمرین به خاطر کسب صبر و بلند بردن قوت اراده است که در انسان تقوا ایجاد مینماید. به همین معنی است که از طریق تربیت و تقویت صبر و تحمل در شما قوت اراده تان مستحکم گردیده و با همه تر غیبات و تحریکات نفسانی مقابله کرده و پابند شریعت باقی بمانید. این قوت به مثابه قویترین سلاح است که حملات شیاطین ره دفع میکند که از طریق خواهشات و انگیزه های شهوانی انجام میدهد به همین دلیل است که در حدیث یکه قبلا ذکر شده است روزه سپر خوانده شده و طریق استعمال آن را به روزه دار تعلیم میدهد .
۴٫ چهارمین برکت روزه تقویت جذبه ایثار و قربانی روزه انگیزه های ایثار و قربانی را تا بلند ترین حد پرورش میدهد این انگیزه از جمله اعلی ترین انگیزه هایست که انسان را به سوی هزاران کار نیک سوق میدهد زمانیکه انسان سوزش گرسنگی و تشنگی ره احساس کرد این موقع برایش میسر میگردد که غم و درد مساکین و بیچاره گان ره احساس کرده و خود را با آنها خیلی قریب یابد این حالت باعث تحریک و تقویت جذب گردیده و طبعا میخواهد به آنها کمک نماید.
۵٫ پنجمین برکت روزه مناسبت با قرآن مجید انسان روزه دار به خصوص درماه رمضان یک نوع مناسبت و تقرب با قرآن مجید را احساس مینماید زیرا در رمضان بیشترین مشغولیت های دنیایی انسان تخفیف میابد.
۶٫ ششمین برکت روزه تبتل الی الله : مقصد اصلی روزه اینست که قلب جسم وروح انسان به سوی الله متعال متوجه گردد که قرآن مجید از آن به تبتل الی الله تعبیر نموده است . این مقام از روزه گرفتن برای انسان حاصل میگردد. (۳)
روزه آمرزش گناهان
رسول خدا صلی الله علیه وسلم میفرماید ( من صام شهر رمضان ایمانا واحتسابا غفر له ماتقدم من ذنبه )
ترجمه: هر کسی که از روی ایمان داری و تلاش برای ثواب روزه رمضان ره بگیرد گناهان گذشته اش آمرزیده میشود .
من میگویم که این از آنجاست که ملکیت غالب آمده و بهمیت مغلوب شده است و این ماه نصابی است برای غوطه ور خوردن در عمق رضا و رحمت الهی پس حتما این نفس را از یک رنگ به رنگ دیگری تغییر خواهد داد.(۴)
روزه پرورش اراده است
روزه دارای نوع تقویت اراده و تمرین استقامت میباشد روزه دار گرسنه میشود در حالیکه غذای مطبوع در بردارد و با آنکه آب گوارا در دست رس او قرار دارد تشنه می نه ماند با وجود آنکه همسرش در کنار اوست خویشتن داری میکند هیچ مراقب جز خدا و هیچ حاکم غیر از ایمان بالای سرش و چیزی غیر از اراده و نیرومندی خود نگاهش را نمی دارد. و این کار هر روز در طول ۱۵ ساعت و یا بیشتر سی روز در هر سال تکرار میکند کدام مدرسه مانند مدرسه روزه که در اسلام آنرا در هر ماه رمضان بطور اجباری در مواقع دیگر به صورت اختیار میگشاید میتوان این چنین به تربیت اراده انسانی و آموزش صبر و شکیبایی بپردازد به همین خاطر روزه تربیت گاه نفس مسلمان است.
روزه بندگی کامل برای خدا
گذشته از همه اینها روزه نمایانگر تسلیم در برابر خدا و کمال بنده گی برای پروردگار و فرمانروا و معبود مردم است . این حکمت مشترک همه عبادات و عالی ترین هدف هر فریضه بوده و بی آن نه عبادت به منعی عبادت واقعی وجود خواهد داشت و نه بنده بدانگونه که خداوند متعال بگوید فلان امر را نهی کردیم و بنده بگوید ( سمعنا و اطعنا غفرانک ربنا و الیک المصیر) (سوره بقره آیه ۲۸۵) یعنی شنیدیم و فر مان بردیم پروردگارا آمرزش ترا میخواهیم و حرکت بسوی توست . این تسلیم و بنده گی بخصوص در مورد روزه بسیار آشکار است.
خداوند جل جلاله به منظور بیداری روح و سلامتی بدن و تقویت اراده خو گیری به صبر قدر شناسی از نعمت و پرورش احساس و مهر ورزی و آمرزش کمال تسلیم در برابر خدای جهان تشریح نموده است .(۵)

روزه مارا مهربان وبا عاطفه میسازد
رحمت و مهربانی پیش تاز ترین صفت خداوند جل جلاله است خداوند با بیان (سبقت رحمتی علی غضبی) رحمت و مهربانی من همیشه بر غضبم پیش تاز است. از بنده گانش خواسته تا مهربان وبا رحمت باشد. روزه با گرسنگی و تشنگی مان حس مهربانی ما را بیدار میسازد و رشد میدهد افراد یکه در آسایش فراوان قرار داشته با مشکلات دست و پنجه نرم نکردند اکثر خود خواه میباشد. و نه می تواند حالت دیگران را درک کند ما فقد زمان از حال گرسنگان و تشنه گان آگاه شده میتوانیم که روزه بگیریم و برای ساعت ها طمع تلخ گرسنگی و تشنگی را بچشیم این حالت است که روحیه کمک به بی نوایان در درون ما پیدا میشود .(۶)
روزه فرمان عبادی خداوند جل جلاله و فواید بهداشتی آن
دانشمندان روزه را عامل پیش گیری و در مان بسیاری از بیماری ها میدانند برخی از بیماری های دشوار و ناعلاج انواع بیماری های قند، کشیده گی زیادی عصب رگها،ضعف کلیوی ، تنظیم نمک ، تنکی سینه ، التهابات گوارشی مضمن ، سنگ ریزه های صفرا و برخی بیماری های پوستی بوسیله روزه درمان میشود. روزه درمان برخی بیماری هاست و چنانچه آنگونه که پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم ترسیم نموده است عملی کردد عامل پیش گیری بیماری های فراوانی نیز است.
انسان اراده و اخلاص خویش را با روزه تقویت میکند روزه خود عین عبادت و اخلاص است و مشاعر انسان را رشد میدهد چه بسا خوراک و نوشیدنی فراهم است اما انسان روزه دار چیزی از آن تناول نمی نماید. اینجاست که روزه نه تنها بر تربیت نفس از نگاه روحی و معنوی می پردازد بلکه بر تربیت بدنی و سلامتی جسم انسان اشاره کرده که این یکی از معجزات قرآن در این قرن بیان میکند.
روزه دوره ی پیشگیری و درمان
سخن گفتن از روزه به عنوان عبادت و تقوا و اکرامی که در آن است، بدین معنی نیست که روزه فواید بهداشتی ندارد ، بلکه فواید موجود در روزه خرد ها و عقل ها را مبهوت و شگفت زده میسازد زیرا آفریدگار انسان خود روزه را بروی فرض نموده است و دستور خداوند برتر و بزرگتر است از اینکه آنرا تنها به یک حکمت واحد توجه نماییم لذا روزه دارای حکمت های است که قابل شمارش نیست . برخی دانشمندان گفته اند : روزه دوره ی پیشگیری سالیانه است از بیماری های فراوانی پیشگیری می نماید.(۷)
روزه تربیت گاه نفس است
روزه تربیت گاه نفس انسان است بشر ط آنکه مسلمانان به تمام اعمال کردار و گفتار و رفتارشان مواظب باشند. ماه رمضان فرصتی است که انسان مسلمان برای رضای خداوند تمام اعمال خوب را انجام دهد و از امورات که باعث ناراحتی الله متعال میگردد خود داری نماید همینکه تمام اعمال خود را درست انجام دهد به تربیت نفس خود بواسطه رمضان پرداخته است . اهل تجارت در فرصت های تجاری تمام امکانات خود را بکار میگیرند و به تجارت خود می پردازند تا به بالا ترین سود ممکن دست یابند مسلمانان نیز با انواع عبادت ها به پیشواز از ماه مبارک رمضان میروند مثلا در ماه شعبان روزه میگیرند تا برای رمضان آماده گی بیشتری پیداکنند آنها خالصانه توبه میکنند و میکوشند تا از گناهان رهایی یابند حق دیگران را ادا کنند با بخشش و آشتی و کنار گذاشتن اختلافات به استقبال این ماه میروند تا شایسته آمرزش الهی گردند مسلمانان در طول ماه رمضان مشغولیت های خود را کاهش میدهند تا برای عبادت وقتی بیشتری داشته باشند. نقل است که : سفیان ثوری رحمت الله علیه هنگام رمضان فرا میرسید همه چیز ره رها کرده و به خواندن قرآن مشغول میشد. رمضان فرصت بزرگی برای رهایی از عادت های نا شایست و ایجاد اخلاق پسندیده است. پس به همین خاطر رمضان تربیت گاه مسلمان بشمار میرود.(۸)
فواید رمضان از دیدگاه دانشمندان غربی
رمضان ماه است که نه تنها برای تربیت نفس بلکه فواید زیادی دارد که حتی دانشمندان غیر مسلمان به آن اصرار دارند از جمله :
۱٫ چرچل : روزه را راهی برای آرامش عصب میدانست بیان کرد او عادت داشت بعضا ۲۴ ساعت و حتی ۴۸ ساعت غذا نخورد تا بتواند راحت تصمیم بگیرد.
۲٫ ویل دورانت: روزه را مایه تقویت اراده و تندرستی مردم معرفی میکند در واقع روزه عامل ارتقای سلامت روان میداند.
۳٫ دکتورمویل میگوید از فواید بهداشتی روزه داری به استراحت و نظم دست گاه گوارش اشاره میکند روزه سبب میشود که بدن انسان انرژی ذخیره خود را صرف مواد سمی کند .
۴٫ دکتور لوترنر آلمانی از روزه به عنوان بهترین فرصت برای نرم بخشیدن بدن انسان می برد به هر انسان سالم یا بیمار محتاج روزه است و حالت مهتابی چهره روزه دار نشان از جوانی و نشاط در روزه دار دارد
۵٫ دکتور الکسی سوفورین یک دانشمند روسی معتقد است در هنگام روزه داری جسم بجای غذا از ذخیره چربی که در مردان ۲۰ درصد و در زنان ۳۰ درصد بدن است استفاده میکند بدین وسیله با مصرف آنها به وسیله روزه بدن خود را پاکی زه میکند ۹۵ درصد بیماری های بهداشتی و درمانی یعنی با تامین حفظ ارتقای سلامت بدن تحقق میابد.
روزه از حکمت های الهی برای مسلمانان که باعث تقویت روحی و تربیت بدنی مسلمانان بشمار میرود. پس بر ماست که هنگام روزه گرفتن تمام آنچه را که خداوند متعال بیان فرموده عملی سازیم تا در تربیت نفس مان اثرگذار باشد زیرا پیامبر صلی الله علیه و سلم بیان فرموده است(روزه بگیرید تا تندرست باشید).

نتیجه گیری
روزه تربیت گاه نفس انسان بشمار میرود بدین معنی هر کی روزه را با تمام شرایط ها یکه در آن وجود دارد باعث تربیت نفس وی میگردد و پاداش بزرگی را نصیب میگردد چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و سلم در حدیث چنین زیبا بیان می دارد که بهشت را درست که آن ره ریان گویند در روز قیامت روزه داران وارد بهشت میشوند این پیام زیبا بواسطه تربیت نفس مهیا میگردد .
الله متعال برای علاج از غلفت و بی پر وایی از حدود شرعی که در نتیجه شهوات و خواهشات در نفس انسان پیدا میشود روزه را به عنوان قوی ترین وسیله مقرر نموده است که بواسطه ان به نتایج زیر دست می یابیم .
۱٫ آزادی روح ملکوتی .
۲٫ مسدود دروازه های فتنه .
۳٫ تربیت قوت اراده .
۴٫ تقویه ایثار قربانی .
۵٫ روزه ما را مهربان و با عاطفه می سازد.
۶٫ روزه ماه ایثار و تربیت روحی و روانی برای مسلمانان بشمار میرود.
روزه از حکمت های الهی برای مسلمانان که باعث تقویت روحی و تربیت بدنی مسلمانان بشمار میرود. پس بر ماست که هنگام روزه گرفتن تمام آنچه را که خداوند متعال بیان فرموده عملی سازیم تا در تربیت نفس مان اثرگذار باشد زیرا پیامبر صلی الله علیه و سلم بیان فرموده است(روزه بگیرید تا تندرست باشید).
و ماخذ

۱: قرآنکریم
۲ : حدیث شریف
۳: الجزایری، ابوبکر.(۱۳۸۱).کلیات اسلام .مترجم .عبدالعزیز سلیمی. نشر احسان.
۴: اصلاحی ، مولانا امین احسن(۱۳۹۱).تزکیه نفس.مترجم.مومن حکیمی.ناشر اصلاح افکار.
۵ : چامچله،هیات اکادمی علوم(۱۳۸۹).دینم را دوست دارم .مترجم فیض محمد عثمانی.ناشر .انتشارات باران.
۶: حفیظ ، سعدیه .(۱۳۹۵).نصاب خانواده .انتشارات حامد رسالت کابل.
۷: دهلوی، الامام شاه ولی الله (۱۳۸۳).حجه الله البالغه .مترجم مولانامحمد یوسف حسن پور.ناشر.اداره دارالنشرافغانستان.
۸: قرضاوی،دکتریوسف(۱۳۸۸) عبادت در اسلام .مترجم .محمد ستاری خرقانی.ناشراحسان.
۹: نابلسی، دکترمحمد راتب (۱۳۹۱) بدن انسان .مترجم .یدالله پشابادی،امین سلیمانی.ناشر.آراس.
۱۰: سایت انترنتی