نقش مادران در کشف استعدادهای کودکان

نویسنده: محمد علي الخلاقي/ تاریخ نشر: ۶/۱۰/۲۰۱۹
برگردان: پروانه نظری؛ عضو مجمع نویسندگان و مترجمین بخش خواهران جمعیت اصلاح هرات

کشف استعداد و خلاقیت در زندگی فرزندان، امروزه یک کار مشکل و پیچیده به حساب می‏آید که توضیح و بیان آن تلاش بسیاری می‏ طلبد و نیاز به تعقیب دائم و مستمر فرزندان، برای آگاهی از نحوه‌ی تشخیص و اشکال خلاقیت در آنها دارد. هیچ‏کس همانند مادر از لحاظ نزدیکی به فرزندان، در ارتباط ‏گرفتن و نشست و برخواست با آنها نیست، بنابراین مادر مسؤولیت اداره‌ی امور منزل، تربیه‏‌ی فرزندان، منظم ‏ساختن خانه، حفظ آرامی خانه و تهیه ‏کردن آنچه که برازنده‌‏ی خانه باشد، را به عهده دارد. نقش پدران در بیرون از خانه کسب روزی و کار و تلاش، جهت دسترسی اعضای خانواده به یک زندگی خوب می‏باشد، از آنجا که مادر نسبت به پدر بیشتر با فرزندان می ‏نشیند و ارتباط برقرار می‏کند، نقش مهمی در آگاهی از دغدغه ‏های جسمی و روحی فرزندان و همین طور از میزان تکامل ذهنی و فکری آنها، دارد این به معنای چشم‌ پوشی پدر از نقش آن در تربیه‏‌ی فرزندان نیست، بلکه نظر به نشست و برخواست بیشتر مادر با فرزندان و همراهی بیشتر آنها است که نقش‌شان را بزرگتر جلوه می‌دهد و مسئله‏ی با اهمیت تعامل با فرزند بیشتر به دوش مادر قرار می‌گیرد.
بنابراین مادر یک مدرسه‌ای به تمام معنا است؛ مادر هم مربی است هم معلم، هم داکتر است و هم سر‏پرست، هم مراقبت‏کننده و هم نصیحت کننده است. بسیاری از دانشمندان و مخترعین که در تاریخ از آنها یاد‏آوری می‏شود و زندگی‏نامه‏‌ی شان در مدرسه‏ ها و دانشگاه ‏ها تدریس می‏شود، تحت رعایت و پرورش یک مادر صالح که راه‏ه ای خلاقیت را برای شان آماده ساخته است و آنها را در رشد استعداد و نوآوری تشویق نموده است، به نبوغ رسیده‏ و شهرت یافته ‏اند.
بسیاری از این دانشمندان، فضیلت علم وشهرت‏شان از برکت مادران‏شان می‏باشد، مقوله‏ یی که اکثراً آن را می‏گویند: «در پشت هر مرد بزرگ یک زن قرار دارد». بنابراین اگر زن، اصلاح شد با اصلاح ‏شدن خود نسل بزرگی را اصلاح می‏سازد و اگر زن فاسد شد جامعه از یک خیر بزرگ محروم می‏شود.
زمانی‏که این موضوع تا این حد مهم باشد، بر مرد ضروری است که همسر صالحی را انتخاب کند و مشتاق پیوستن با زن متدین و دارای اخلاق نیکو باشد، تا فرزندان از شخصیت دینی و اخلاقی او بهره‏مند شوند. سه تن از علمای بزرگ: امام سفیان ثوری، امام شافعی و امام احمد که شهره‌ی عالم شدند و پیروان ‏آنها فزونی یافته و شهرت‏شان به حدی رسید که گفته می‏شود: بسان پرچمی اند که بر فراز آن آتشی است، اللّه متعال آنها را در زمین پذیرفت محبت مخلوقات خویش را نصیب‏شان کرد، وجه اشتراک همه‏ی این علماء در یک چیز است، اینکه همگی یتیم و بدون پدر پرورش یافته‏ اند و کسی که از آن‏ها مراقبت کرد و آنها را بزرگ کرد مادران آنها بودند و می‏بینیم که چگونه هر کدام آنها گرانبهاترین های خود را فدا می‏کرد تا فرزندش علم کسب کند و با دانشمندان بزرگ رقابت کند؛ بنابراین آنها برای رسیدن به این هدف سختی ‏‏ها را متحمل می‏شدند.
از این جهت برای مادر لازم است تا همه‏ی مهارت‏ها را از جمله مهارت توانایی کشف استعداد و تشخیص جنبه‏ های ذکاوت در فرزندان خود را داشته باشد. کودک با استعداد، کودکی است که محیط و شرایط برای رشد او آماده باشد تا در تکامل توانایی‏ های ذهنی و مهارت‏های جسمی وی سهیم باشد، خصوصاً در مراحل اولیه‏ی زندگی او، که سال‏های ساخت و ساز و رشد ذهنی و جسمی طفل محسوب می‏شود و در همین سال‏های اولیه‌ی زندگی مهارت‏های ذهنی طفل که اولین هسته‌‏ی خلاقیت و نبوغ می‏باشد، ساخته می‏شود. این مهارت‏ها زیاد است، آنها را در چهار مهارت اساسی جمع بندی و خلاصه کردم، که مادر نباید هرگز تحت هیچ شرایطی از آن‏ها غافل باشد و خود را در فراگیری تنها یکی از آنها منحصر سازد، آنها عبارت اند از:
۱٫ شنونده‏‌ی خوبی برای فرزندان باشد: گوش دادن به فرزندان اولین ایستگاه ارتباط و مهم‏ترین وسیله‏‌ی تفاهم بین والدین و فرزندان می‏باشد، مادران خوب کسانی اند که قلب و گوش خود را برای شنیدن سخنان فرزندان و دانستن غم و اندوه‌شان یا مشکلاتی که در زندگی با آن مواجه هستند، باز می‏کنند. خوب گوش دادن به فرزندان، باعث می‏شود محبت مادر در قلب‌شان نفوذ کند و آنها را ترغیب می‏کند تا هر آنچه را که در ذهن‌شان می‏گذرد، آشکار کنند و بستن این در، کودکان را وادار می‏کند تا به جستجوی کسانی که به آن‏ها اهمیت می‏دهند، بپردازند؛ بنابراین آنها به سخنان افراد بیرون از خانه گوش می‏دهند که این خود خطری بس بزرگ است و از همین‏جا است که مسیر انحراف شروع می‏شود.

۲٫ تشویق و انگیزه ‏دادن همیشگی: این روش یکی از روش‏های مهم در برانگیختن کودکان به خلاقیت و آشکار ساختن مهارت‏های‏شان می‏باشد. ترغیب معنوی یا مادی تأثیر زیادی در روان کودک دارد؛ زیرا باعث می‏شود کودک رفتار خوب و پسندیده را بیشتر از خود بروز دهد و شمع عمل را در او برافروزد و روحیه ‏ی رقابت را در بین شان شعله‌‏ور کند، احادیث زیادی در مورد اهمیت تشویق‏کردن و انگیزه‏دادن حتی با یک کلمه آمده است، پیامبر‌صلی الله علیه و سلم می‏فرمایند: «هر کس به شما کار خیری انجام داد، به او پاداش دهید، اگر چیزی نیافتید که بدان پاداش او را دهید، برایش دعا کنید تا جاییکه یقین کنید که او را پاداش داده‌اید».

۳٫ مراقبت و دیدبانی همیشگی: یکی از راه‏های کشف استعداد‏ها و برجسته‏ سازی نتایج، مشاهده‌‏ی دقیق تمام حرکات کودکان و عکس العمل‌های آنها نسبت به آنچه بین آنها می‌گذرد یا در زندگی خود با آن روبرو هستند می‏باشد. مراقبت در اینجا به مفهوم اطلاع یافتن از علایق مورد نظر آنها و فعالیت‌هایی که دنبال می‏کنند می‏باشد، همچنان جهت دانستن گرایش‏ها و هدفی است که می‏خواهند به آن برسند، اما هدف از این نظارت تهیه‏‌ی یک طرح عملی می‏باشد که با علاقه‌‏ی کودکان مطابقت داشته باشد، نیاز‏ها و خواسته‏‌های آنها را برآورده کند و از گرایش‏های آنها پشتیبانی کرده و آنها را تقویت کند؛ بنابراین ما با رعایت کردن این مهارت، محیط مناسبی را برای کودکان فراهم کرده‏ایم که به آنها امکان می‏دهد به سرگرمی و خواسته‏‌های خود بپردازند.

۴٫ مهارت گفتگو و ارتباط کلامی بین مادر و فرزندان: یکی از مهم‏ترین راه‌‏هایی که مادر از طریق آن به استعداد‏های کودک پی می‏برد، بحث و گفتگوی مداوم با او و پرسیدن سؤالات مناسب برای دانستن میزان علاقه‌‏ی کودک و آشکار کردن برخی از جنبه‏های شخصیتی او می‏باشد. بنگر این رسول خداصلی الله علیم و سلم است که وقتی ربیعه بن کعب اسلمی را دیدند فرمودند: بخواه، گفت: از شما همراهی‌تان را در بهشت می‌خواهم. فرمودند: آیا چیز دیگری هم می‌خواهی؟ گفت: همین. سپس او را به راهی رهنمون شدند که او را به هدفش نزدیک کند، پس فرمودند: مرا بر خود با بسیار سجده کردن یاری رسان.
این گفتگو بین پیامبر صلی الله علیه و سلم و ربیعه به اتمام رسید، بنابراین ببینید که چگونه از همت بلندش آموختیم که به محض پرسیدن سؤالی از پیامبر صلی الله علیه و سلم به هدف خود رسید.
اما گاه در نزد کودک موانعی وجود دارد که او را از گفتن آنچه که دوست دارد یا می‏خواهد بگوید باز می‏دارد، پس اگر والدین این موانع را از میان خود و فرزندان بردارند، اعتماد فرزندان به آنها بیشتر می‏شود و در همه‏ی امور زندگی خود از آنها نظر خواهی می‌کنند؛ بنابراین مشارکت دادن کودک در نظر خواهی در برخی از امور مهم خانواده یا اظهار نظر او در مورد رویداد‌هایی که پیرامون او رخ می‏دهد، باعث تقویت اعتماد به نفس وی شده و این احساس را به او می‏دهد که یک فرد مهم در خانواده است و او را به تفکر، آگاهی و بحث و گفتگو تشویق می‏کند.

گرفته شده از فصلنامه بینه شماره ۴۵