نحوه برنامه ریزی به اهداف بعد از ماه رمضان و ثابت قدم بودن به آن ها

نویسنده: زینب “فخری”
ماه رمضان در هر سال، قطعه ای از بهشت است که خدا در جهنم سوزان دنیای مادی ما آن را وارد می کند و به ما فرصت می دهد که خودمان را بر سر این سفره الهی در این ماه، وارد بهشت کنیم. بعضی همان سی روز را وارد بهشت می شوند. بعضی به برکت آن سی روز، همه سال را و بعضی همه عمر را، بعضی هم از کنار آن، غافل عبور می کنند که مایه تاسف و خسران است.
ماه مبارک رمضان ماه فرصت یابی است. آشتی با الله متعال است، فرصت نظم و برنامه ریزی است، باید به موقع بیدار شویم، به موقع بخوریم و به موقع بیاشامیم. ماه فرصت ازدیاد تقوا و ماه فرصت تقویت اراده است. آن هایی که می گویند: نمی توانیم اراده مان را تقویت کنیم، تصمیم می گیریم اما دوباره ترک می کنیم، پی در پی زمین می خوریم، به خدا عهد می بندیم اما خلاف تعهد خود پیش می رویم. توجه کنید وقتی وارد این ماه می شویم به یک باره اراده قوی و محکم میگیریم تا به نماز های خود پا بند بوده و نهایت تلاش خود را انجام می دهیم تا سر وقت ادا گردد برعلاوه نماز های نفلی را نیز جز برنامه خود می گنجانیم در کنار آن ذکر و تلاوت قرآن کریم و سایر عباداتی که ممکن در روزهای معمولی کمتر انجام می دادید ولی در این ماه به عزم راسخ به سر انجام می رسانید. ولی همین که ماه رمضان تمام می شود دوباره سست می شویم و با وجود اینکه میل به ادامه همان عبادات و اعمال نیک خود داریم، به مرور رابطه ما با عبادات ضعیف شده تا اینکه با مشکلات فراوان تا ماه رمضان بعدی، تنها فرائض را انجام می دهیم. در مقاله پیش رو به حل این مشکل می پردازیم و اینکه چگونه برای خود هدف و برنامه تعین نماییم تا در انجام عبادات و عادات خوب خود پس از ماه رمضان ثابت قدم و استوار باقی بمانیم.
چگونه عادات خوب و عباداتی که در ماه رمضان داشته ایم را در ماه های بعدی هم ادامه دهیم؟
اکثر مسلمانان می توانند در ماه رمضان عادت های بد خود را کنار بگذارند و عادت های خوب را جایگزین کنند. با این حال، بسیاری از ما برای حفظ عادات خوب خود پس از ماه رمضان نیز سعی در حفاظت و تقویت آن عادات و عبادات داریم. پس باید اهداف عبادی برای حفظ و تقویت دستاوردهای ماه رمضان خود داشته باشیم. ابتدا باید به دو پرسش پاسخ ارائه نماییم.
اهداف عبادی ما بعد از ماه رمضان چیست؟
بزرگترین چالش ما در ماه های بعد از رمضان چیست؟
افراد پاسخ های گوناگون دارند، برخی می خواهند به نماز سروقت خود ادامه دهند، کسانی هستند که می خواهند عادت به تلاوت هر روز قرآنکریم را داشته باشند. همچنان افرادی که خواهان کنترل گناهان زبان خود می باشند. همه این موارد اهداف متفاوت ولی دارای وجه مشترک هستند: میل به استمرار عباداتی که در ماه رمضان انجام می دهند، می داشته باشند.
مواردی هم وجود دارد که با پایان یافتن ماه رمضان دوباره به عادات بد و گناهان قبلی خود بر میگردیم و حتی عادات خوب و عبادات نفلی که در ماه رمضان، انجام می دادیم را ترک می کنیم در چنین مواردی افراد، احساس بی کفایتی، افسردگی در بعضی موارد منجر به ناامیدی می شود، چون تمام تلاش و زحمات شان برای انظباط شخصی ای که با دقت برای خود ساخته بودند شروع به فروپاشی می کند.
در حقیقت ماه رمضان، یک دوره گذار است که ما از یک محیط پرفشار عبادی با شدت بالا به یک محیط کم فشار عبادی با شدت پایین روبرو می شویم، برای همین دوباره به سمت حالت پیش از رمضان و حتی بدتر از آن که در حقیقت یک افت در عملکرد نفس می باشد، برمیگردیم. اما چرا؟ چرا ثابت ماندن بعد از ماه رمضان دشوارتر است؟
واضح ترین پاسخ این است: شیطان از زنجیرها آزاد شده و دوباره به صحنه باز میگردد. چنانکه در قرآن کریم بیان گردیده است:
… قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ﴿۱۶﴾ ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ ﴿۱۷﴾ (سوره اعراف آیات ۱۶ – ۱۷)
ترجمه: گفت بسیار خوب، پس همان گونه که گمراهم کردی من هم اینک بر راه راستت در کمین این انسان ها خواهم نشست، آن گاه ار پیش رو و از پشت سر شان و از راست و چپ شان بر آنان خواهم تاخت و اکثر شان را سپاسگزار نخواهی یافت.
البته باید گفت که در ارتکاب گناه و معاصی ما، صد در صد شیطان دخیل و مقصر نیست بسیاری از گناهانی را که انسان مرتکب می شود، با توجه به اینکه عمل گناه و خلاف دستور الله متعال است، خود انسان انجام می دهد. همان طور که می دانیم شیطان انسان را مجبور به اطاعت از فرمان خویش نمی کند، بلکه طبق آیت صریح قرآن کریم انسان را دعوت به نافرمانی از خدا و دستوراتش می کند، اما این خود انسان است که با اختیار خود به جای لیبک به دعوت پیامبران، دعوت شیطان را اجابت می کند.
… وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ… (سوره ابراهیم آیت ۲۲)
ترجمه: من اقتداری بر شما نداشتم که شما را مجبور به پیروی از خود کرده باشم. جز این که شما را به سوی راه خود فراخواندم و شما هم دعوتم را پذیرفتید. پس اینک مرا سرزنش نکنید. بلکه خودتان را سرزنش کنید.
از سوی دیگر، مورد خیلی مهمی که از دست می دهیم برکات و آثار معنوی ماه مبارک رمضان می باشد به طوری که آن انرژی معنوی که قبلاً در ماه رمضان احساس می کردیم، را دیگر احساس نمی کنیم.
بعد از ماه رمضان همگام شدن با اهداف عبادی و خودسازی برای ما خیلی دشوار می باشد زیرا بزرگترین منبع انگیزه از بین می رود، که عبارت از: انگیزه جمعی برای انجام عبادات می باشد. چنانکه رفتن به مسجد برای نماز یکی از نمونه های عالی برای برقراری ارتباط با سایر مسلمانان از طریق معنویت است. برای همین در اسلام برای کنار هم بودن تاکید زیادی شده چون صف برادری را تقویت می کند و موجب انگیزه بر یکدیگر می شود. چنانکه الله متعال می فرماید:
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۰۳﴾ (سوره آل عمران آیت ۱۰۳)
ترجمه: همه با هم ریسمان خدا را محکم بگیرید و پراکنده نشوید. احسانی را که خدا با شما کرده است فراموش نکنید. شما دشمن همدیگر بودید او بود که دل های تان را با هم پیوند داد و شما به لطف و مرحمت او برادر شدید. شما در لبه ای گودالی پر از آتش بودید. او بود که شما را از آن نجات داد. خدا نشانه های خود را این گونه روشن برای شما بیان می کند، باشد که راه رستگاری تان را بیابید.
رفتن به مسجد برای نماز یکی از نمونه های عالی برای برقراری ارتباط با سایر مسلمانان، موجب افزایش انرژی معنوی می شود. به همین شکل سایر عباداتی را که به صورت جمعی در یک زمان مشخص انجام می دهیم به عنوان یک منبع قوی از انگیزه ثابت، در ماه رمضان به یکدیگر ما می شود.
روزه یکی از بهترین راه های انظباط شخصی مسلمانان است. شما روز معمولی خود را با یکی از روزهایی که روزه می گرفتید مقایسه کنید … چه تفاوتی داشتند؟ هنگام روزه داری کنترل بهتری بر زبان خود داشتید؟ آگاهانه تر از گناهان دوری می کردید؟ شاید حتی برخی از عادات بد خود را ترک می کردید؟ چرا این تفاوت فاحش؟ زیرا کل ساختار روزه برای ما نظم و انظباط شخصی را می آموزاند. ما را وادار به کشف محدودیت های خود مان می کند و در ضمن ما را کمک می کند تا به خواسته های مکرر نفس خود نه بگوییم.
دانستن تفاوت شدید دلایل معنویت ما بین ماه رمضان و روزهای معمولی می تواند به ما کمک کند تا برنامه عملی برای پایدار ماندن در اهداف مان بعد از ماه رمضان داشته باشیم. بنابراین برای جلوگیری از افت عملکرد ما پس از ماه رمضان با اولین گام که عبارت از تغییر ذهنیت می باشد حرکت به سمت پیش رو را در نظر بگیریم. نحوه کنترل و تسلط داشتن بر افکار ما بر عملکرد ما موثر است. بعضی راه های سالم برای فکر کردن پس از ماه رمضان :
۱٫ برای هر آنچه که در ماه رمضان توانستید به انجام برسانید، الله متعال را سپاسگزار باشید.
ممکن ما به عنوان بنده نهایت تلاش خود را جهت استفاده بهتر از هر ثانیه ماه رمضان انجام داده باشیم، اما تلاش ما به اهدافی که در ماه رمضان برای خود تعین نموده بودیم به سرانجام نرسید. در هر صورت، پروردگار به نیت های بنده های خود دیده اجر و پاداش آن را می دهد.
از ابو هریره عبدالرحمن بن صخر رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: همانا الله متعال به پیکرها و چهره های شما نمی نگرد، بلکه به دل ها و اعمال شما می نگرد. (رواه مسلم)
برخی افراد بنا به دلایل مختلف ممکن بیماری و یا هم شاغل بودن، عدم وجود وقت آزاد موجب شود تا اهدافی را که تعین کرده بودند جهت عبادات بیشتر ولی به آن اهداف نرسیدند، ولی به آنچه که در توان شان بود انجام دادند سپاسگزار رحمت الهی باشند.
۲٫ سطح انتظارات خود را بررسی کنید.
قطعا فضای معنوی و عبادات ماه رمضان از سایر ماه های سال متفاوت است و بنابراین سطح انتظارات خود را نظر به شرایط خود تعین نماییم. تعین مقدار عبادات نفلی، تغییر عادات و سایر موارد بر مبنی حالت فعلی ما باشد نه بر مبنی وضعیت ما در ماه رمضان. باید اهداف و انتظارات واقع بینانه و متناسب به حال خود تعین نماییم در غیر این صورت موجب افسردگی و ناامیدی فرد شده و در موارد حادتر مسلمان را از انجام سایر عادات خوبی که در ماه رمضان حاصل نمودیم باز می دارد.
در ضمن، زندگی خود را به عنوان میدان نبرد و ماه رمضان را به عنوان دوره آموزشی خود در نظر بگیرید. مهم نیست که تا چه میزانی در دوره آموزشی تمرین نموده اید. بلکه همان قدر تمرین را در میدان جنگ باید به کار ببرید و قطعا در میدان جنگ شما به چالش های مواجه خواهید شد که در وقت تمرین که منطقه امن بود به آن مواجه نشده بودید.
۳٫ فکر کردن به اینکه (یا همه یا هیچ) کمکی به شما نمی کند.
اگر متوجه شده باشید که بعضی از گناهان خود را در ماه رمضان ترک کردیم و بعد از تمام شدن ماه رمضان دوباره به آن گناه مرتکب شدیم، باا خود می گوییم که فایده انجام و ادامه عبادات پس از رمضان چیست و یا اینکه من تلاش خود را انجام دادم اما باز هم مرتکب گناه می شوم این گفتگو با خود که با خود ناامیدی را در پی دارد موجب می شود تا تمام تلاشی که برای افزایش عبادات و ایجاد عادات خوب انجام دادیم به یک باره به مرحله صفر سقوط کند و دوباره آغاز کردن از آن نقطه را برای ما دشوار بسازد.
این وسوسه شیطان است تا بنده را کاملا از انجام عبادات دور بسازد و همچین مکالماتی در ذهن ما خطور کند. اگر روزی قرآن کریم را تلاوت نکردید مشکلی نیست فردا انجام دهید. اگر گناهی را مرتکب شدید با توبه کردن دیگر به سمت آن نروید و یا اگر به عادت تبدیل شده آنرا با قدم های آهسته برطرف کنید ولی اگر هیچ نوع تلاشی برای زدودن آن انجام ندهیم قطعا هم گناه کار می شویم و هم ضرر معنوی و اخلاقی برای خود وارد می نماییم.
از حضرت عایشه (رضی الله عنها) روایت است که از رسول خدا پرسیده شد که محبوب ترین عمل نزد الله متعال کدام عمل است؟ فرمودند: عملی که با دوام و پایدار باشد، هر چند کم باشد. (شیخان و ترمذی)
اجازه ندهیم گناهان فعلی ما حرکت بعدی ما را مشخص کند. خطا ها و لغزش های ما، ما را از حرکت کردن به سمت جلو باز می دارد. پس افسار نفس خود را در دست خود بگیریم تا کنترل بر افکار، اعمال و گفتار خود داشته باشیم.
پس از تغییر ذهنیت حالا زمان آن رسیده تا برنامه ۷ مرحله ای خود را برای پس از ماه رمضان را اجرا نماییم.
مرحله ۱: دوباره متعهد ساختن خود به انجام عبادات
شما متعهد شوید که سه مورد را بخشی از سبک زندگی روزانه خود کنید.
• استمرار: هر چقدر گناه کار باشید خود را ملزم به انجام اهداف تعین شده کنید.
• اهداف واقع بینانه: عبادات و عاداتی را انجام دهید که مطابق شرایط و حالت فعلی شما باشد.
• انظباط: خود را متعهد بسازید تا به صورت منظم انجام دهید.
مرحله ۲: اهداف جدید تعین نکنید بلکه همان اهدافی که در رمضان تعین کرده بودید را ادامه دهید.
به خاطر بیاورید در این ماه رمضان به چه دستاورد های رسیده بودید؟ تمرکز خود را بر روی اهدافی بگذارید که قبلاً پایه و اساس آن گذاشته شده است و انجام دادن آنها آسان تر است، به زحمت کمتری نیاز دارد و در مقابل آن مقاومت کمتری ایجاد می شود.
از خود بپرسید که چه مواردی را می خواهید که بعد از ماه رمضان هم به آن پابند باشید و ادامه دهید؟ مثلا تلاوت روزانه و منظم قرآنکریم.
و یا هم می توانید اهداف سختی را که در ماه رمضان تعین کرده بودید به قدری کوچک بسازید که مقاومت کمتری به آن نشان دهید. مانند: به جای اینکه روز یک جزء قرآن کریم را که در ماه رمضان تلاوت میکردید، ۲ صفحه تلاوت کنید و یا هم مدت زمان تعین کنید ۱۵ دقیقه قرآن کریم تلاوت کنید.
و یا هم عباداتی را که در زمان های خاص انجام می دادید بعد از ماه رمضان هم به همان شکل انجام دهید. مثلا تلاوت قرآن کریم را بعد از نماز شام و یا بعد از نماز صبح انجام می دادید.
مرحله ۳: برنامه خواب و بیداری خود را اصلاح بسازید.
تنظیم خواب و بیداری، بر عملکرد ما در طول روز موثر می باشد. خواب کافی، انجام کار روزانه و عبادات را برای ما آسان و راحت می سازد.
مرحله ۴: نماز خود را سر وقت ادا کنید.
هنگامی که نماز خود را به تاخیر می اندازیم به احتمال زیاد انجام سایر کارها را نیز به تعویق می اندازیم. اگر شما شخصی هستید که کارها را به تعویق می اندازید بهتر است یک بار نمازهای پنجگانه خود را بررسی کنید. ادای نماز سر وقت آن روز را با برکت می سازد و بهتر می توانید بهره ببرید.
مرحله ۵: با ذکر قرار ملاقات بگذارید.
در ماه رمضان ما عادت به ذکر قوی و معنادار داشتیم. ولی پس از رمضان کلا رابطه خود را با ذکر کردن و یاد خدا قطع نموده ایم. کوشش نماییم میزان ذکر کردن خود را نسبت به ماه رمضان کمتر بسازیم تا انجام دادن آن آسان تر باشد. و یا هم می توانیم در اوقات مختلفی از روز که ذهناً فارغ می باشیم برای ذکر کردن وقت بگذاریم.
مرحله ۶: دوره های تمرین شدید داشته باشید.
همانطور که ماه رمضان بمثابه یک کورس آموزشی یک دوره تمرینی می باشد. بعضی اوقات می توانیم مانند تمرین های ماه رمضان برای خود یک دوره تمرینی شدید در نظر بگیریم. مثلا گرفتن روزه، کنترل زبان، کمتر خوردن و خوابیدن، و عبادت بیشتر انجام دهیم. دقیقا این تمرین را زمانی می توانید خوب تر انحام دهید که متوجه شوید از مسیری که برای خود تعین نموده بودید خارج شده باشید. این دوره های تمرین شدید می تواند شما را از گناهان سم زدایی کند و برای تمام ماه به لحاظ معنوی به روز (آپدیت) باشید. روزهای که می توانیم این جلسات تمرینی را در نظر بگیریم روزه گرفتن در این روزها نیز سنت است ۱۳، ۱۴ و ۱۵ هر ماه طبق تقویم قمری.
عبدالله بن عمرو بن العاص روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: روزه سه روز از هر ماه همانند روزه دائمی است. (متفق علیه)
و اگر توان بیشتر از آن را دارید جلسات تمرینی هفتگی را در روزهای دوشنبه و پنجشنبه که روزه گرفتن نیز سنت است را برگزار کنید.
مرحله ۷: جلوگیری صدمات زبان به دیگران
خیلی اوقات ما نهایت کمک و مساعدت را برای دیگران انجام می دهیم ولی زبان ما همه اعمال نیک ما را از بین می برد. حال به یاد آوریم که در ماه رمضان برای فاسد نشدن روزه ما خشم و سخنان آزاردهنده خود را کنترل می کردیم.
ابو هریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: هرگاه یکی از شما روزه می گیرد، پس دشنام نداده و صدا بلند نکند، و اگر کسی او را دشنام داد، و یا با او جنگ نمود، باید بگوید: من روزه دارم. (متفق علیه)
در اخیر باید گفت، پروردگار ماه رمضان، همان پروردگار سایر ماه های سال است پس با برنامه ریزی درست و تقویت رابطه خود با او و افزایش عبادات نفلی به این پیوند می توانیم برسیم و ثابت قدم بر عادات نیک خود باقی بمانیم.
منابع:
۱٫ قرآن کریم
۲٫ تفسیرتفهیم القرآن
۳٫ ریاض الصالحین
۴٫ رمضان، ماه خودسازی، سید محمد جواد مهری،
۵٫ چگونه آثار معنوی روزه را بعد از ماه رمضان حفظ کنیم؟، محمد علی محمدی
۶٫ برکات ماه مبارک رمضان،
۷٫ چگونه حال خوش معنوی ماه رمضان را ماندگار کنیم؟،
۸٫ Keeping the Momentum after Ramadan, https://www.mymasjid.ca/beginners-guide-fasting-islam/chapter-8-momentum-after-ramadan/
۹٫ Continuing Our Momentum Even After Ramadan, Rameez Abid, https://thethinkingmuslim.com/2022/05/01/continuing-our-momentum-even-after-ramadan/
۱۰٫ How to Plan Your Post-Ramadan Goals and Stay Consistent in them, Aimen Saifullah,
۱۱٫
۱۲٫

منابع:
۱٫ قرآنکریم
۲٫ تفسیر تفهیم القرآن
۳٫ ریاض الصالحین
۴٫ رمضان، ماه خودسازی، سید محمد جواد مهری،
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/89/5952/61322/%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87-B%8C
۵٫ چگونه آثار معنوی روزه را بعد از ماه رمضان حفظ کنیم؟، محمد علی محمدی
https://hawzah.net/fa/Article/View/99610/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-
۶٫ برکات ماه مبارک رمضان،
https://www.beytoote.com/religious/sundries/blessings1-ramadan.html
۷٫ چگونه حال خوش معنوی ماه رمضان را ماندگار کنیم؟،
https://www.farsnews.ir/news/14020204000207/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D9%84-%D8%AE%D9%88%D8%B4-9%D9%86%DB%8C%D9%85
۸٫ خودسازی و خودشناسی در ماه مبارک رمضان، https://rasekhoon.net/article/show/1522020/%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%88-
۹٫ Keeping the Momentum after Ramadan, https://www.mymasjid.ca/beginners-guide-fasting-islam/chapter-8-momentum-after-ramadan/
۱۰٫ Continuing Our Momentum Even After Ramadan, Rameez Abid, https://thethinkingmuslim.com/2022/05/01/continuing-our-momentum-even-after-ramadan/
۱۱٫ How to Plan Your Post-Ramadan Goals and Stay Consistent in them, Aimen Saifullah, https://muslimempowerment.com/post-ramadan-goals/
۱۲٫ Post-Ramadan: Maintaining Your Ibadah, Amina Oke, https://mydeen.club/post-ramadan/