حکمت و احکام ازدواج
نوشته: محموده عظیمیان استاد پوهنتون شرعیات پوهنتون هرات
مقصود از ازدواج به صحنه آمدن نسلی پاک و خدمتگذار جلوگیری از آمیخته شدن نسل و فرزندان، احترام به زنان و پیشگیری از آلۀ دست شدن توسط مردان فاسد و هرزه و رویاروی با بی بند و باری است که نشانۀ توحش و بی تمدنی و زمینه ساز بسیاری از ناهنجاری¬ها، مشکلات و عداوت ها و شیوع انواع بیماری ها و نابودی نسل بشر میگردد. ازدواج بستری است برای ایجاد محبت، صفا و صمیمیت، دوستی پاک و بی آلایش میان زن و شوهر که آرامش خاطر و اطمینان قلبی را به همراه دارد. ازدواج به بقای انسان از نسلی به نسل دیگر کمک میکند، چنانکه با جماع زوجین آتش شهوت هر دو فروکش میکند و وسوسه های شیطانی نقش بر آب میشود. از ابوهریره (رض) روایت شده که رسول خدا (ص) فرمودند: زن نامحرم در صورت شیطانی به طرف انسان آمده و در صورت شیطانی او را ترک کرده و میرود، پس اگر شما از زنان چیزی را دیدید که شما را به شگفت و خوشحالی وا میدارد به نزد همسران خود بروید و با آن بیامیزید و جمع شوید تا بدان وسیله وسوسه های شیطان را از خود دور کرده و بزدایید. در رابطه به حکمت و هدف ازدواج خداوند متعال میفرماید: وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ. (الروم/۲۱)
ترجمه: یکی از نشانه های قدرت خداوند اینست که از جنس خودتان همسرانی را برای خود شما آفرید تا در کنار آنان بیارامید و در میان شما و ایشان مهر و محبت انداخت مسلما در این نشانه ها دلایلی برای اهل تفکر وجود دارد.
ازدواج انگیزۀ قوی برای احساس مسئولیت و تلاش برای فراهم نمودن لوازم و ضروریات زندگی و اثبات شخصیت است و زمینه اساسی برای کار و تلاش جدی به شمار میآید. اما خودداری از ازدواج به بهانه گوشه گیری برای عبادت از نظر بسیاری از مسلمانان با رهبانیت موجود در میان مسحیت شباهت دارد. اما اسلام زنا و هر گونه روابط میان زن و مرد خارج از چارچوب ازدواج را نامشروع میشمارد. آن گونه که در سوره اعراف آیه ۳۳ میفرماید: قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ…الآیه
ترجمه: [ای پیامبر] بگو : خداوند کارهای زشت و ناهنجار [مانند زنا] را خواه آشکار انجام پذیرد یا پنهان، حرام گردانیده است.
حکم ازدواج:
از نظر فقها موضوع ازدواج مشمول احکام پنجگانه (مستحب، واجب، مکروه، مباح و حرام) میشود.
۱- ازدواج واجب:
زمانی ازدواج واجب است که کسی یقین پیدا کند که اگر ازدواج ننماید مرتکب زنا میشود و از طرف دیگر توانایی تأمین هزینه ازدواج از قبیل مهریه، نفقه، و… را داشته باشد واز طریق روزه نتواند خود را از گناه مصئون بنماید. زیرا حفظ عفت و نسل واجب است و هرکاری که بدون آن واجبی انجام نمیشود خود آن کار نیز واجب میگردد.
۲- ازدواج مستحب:
در شرایط طبعی و عادی که انسان مسلمان نگران این نیست که اگر ازدواج نکند مرتکب زنا میشود، در این صورت ازدواج بر او واجب نیست و تنها مستحب است. ازدواج جزو سنت و راه و رسم پیامبران خداوند متعال است. زیرا خداوند سبحان میفرماید: وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّيَّةً …الآیه (الرعد/۳۸)
ترجمه: ما پیش از تو پیغمبرانی را فرستادیم و برای آنها همسران و فرزندانی را دادیم.
۳- ازدواج حرام:
هرگاه کسی مطمئن باشد که در صورت ازدواج نمی¬تواند حقوق همسرش را مراعات نماید، توانایی تأمین هزینه زندگی او را ندارد، ازدواج بر وی حرام است زیرا ضرر و زیان رساندن بر دیگران حرام است. و هرکاری که منجر به زیان دیگران شود نیز حرام است.
۴- ازدواج مکروه:
هرگاه کسی این احتمال را بدهد که توانایی ادای حقوق مادی و معنوی همسرش راندارد اما یقین نداشته باشد ازدواج او مکروه است.
۵- ازدواج مباح:
هر گاه موانع و منافع ازدواج بر شخص یکسان باشد، اقدام به ازدواج مباح است یعنی انجام دادن و ندادن آن از نظر شرعی با هم فرقی نمیکند. لازم به یادآوریست که در رابطه با احکامی که گفته شد زن و مرد یکسان است.
مسأله¬ایکه گاهی در اذهان مطرح میشود اینست که چه سنّی برای ازدواج مناسب است؟ بهتر اینست که پس از رسیدن به سن بلوغ –چنانچه امکانات مادّی کافی وجود داشته باشد، اقدام به ازدواج شود- زیرا برای سلامتی جسمی و روانی ، رشد ایمان و اخلاق و بدست آوردن انگیزه برای کار و احساس مسئولیت و تربیت فرزندان در مرحله جوانی مفید خواهد بود. ازدواج زود هنگام نیز از این نظر که جزء راه و رسم فطری بشری است در اولویت قرار دارد. رهنبانیت و پرهیز از ازدواج تا رسیدن به سنین بالاتر بدون دلیل با روش پیامبران در تضاد است. از طرف دیگر ازدواج عبادتی ب شمار میاید و هر عبادت به نوبه خود موجب نزدیک شدن به خداوند متعال میگردد. ازدواج پنج فایده مهم را در پی دارد:
۱- ادامه نسل بشری و سبب وجود فرزندی موحد،
۲- مصئونیت پیدا کردن در مقابل شیطان،
۳- لذت بردن از عشق و محبّت همسری،
۴- تقسیم کار و مسئولیت های زندگی در میان زن و مرد.
۵- مبارزه با کشش های ناروای نفسانی
اسلام همچنانیکه سن مشخصی را برای ازدواج تعیین نکرده قانون و ضابطۀ معینی را برای تفاوت سن زن و مرد به هنگام ازدواج قرار نداده است. اما از نظر تیوری و عملی بهتر آنست که تفاوت سنی شان زیاد نباشد. زیرا اگر زن از مرد عمرش بیشتر باشد ممکن است پس از مدتی مرد به فکر ازدواج دیگری بیفتد و چنانچه اگر مرد عمرش بیشتر باشد ممکن است در ایام جوانی و میانسالی زنش نتواند به مسئولیت¬های مادی و معنوی¬اش عمل نماید یا مرگ به سراغ او بیاید و همسران جوانش را که در معرض هرگونه گرفتاری و مشکلات قرار دارد تنها بگذارد. و در واقع بخاطر مصلحت مقطعی و کوتاه مدت زیانی بزرگ در آینده متوجه آنان میشود.
خواهر مسلمانم! ازدواج عبادتی است که بوسیله آن نصف دینت را تکمیل خواهی کرد و در پاکترین حالات به ملاقات پروردگارت خواهی رفت. سعد بن ابی وقاص رض میگوید: رسول خداص فرمود: «داشتن همسر صالحه و مسکن صالح و مرکب صالح نشانه خوشبختی انسان است و همسر بد و مسکن بد و مرکب بد نشانه بدبختی انسان است.»