صلهء رحم (ارتباطات)

صلهء رحم (ارتباطات)

خانواده ی مسلمان، خانواده ی یکپارچه، هماهنگ، ازدرون وبیرون، در روابط بادیگران همه هم وغم آن پاسداری ازخدمت، کرامت ودرپیش گرفتن راه پاکی وپرهیزگاری است، درواقع به هرمیزانی که خانوادهء اسلامی پشتیبان هم باشند وبابهره مندی ازاخلاق، فضیلت، پاکدامنی، عفت، خیرخواهی، بخشندگی وصمیمیت خودرا مسلح نمایند وبیشترمورداحترام مردم جامعه وهمسایگان اند.

خداوندمتعال انسانهارا به ارتباط خویشاوندانومحبت با آنها دستورداده است، زیرا قطع ارتباط وعدم رفت وآمد با آنها زمینهء نگرانی ودشمنی را میان افراد خانواده فراهم مینماید وسبب تفرقه وپراکندگی میشود، وشرایطی فراهم مینماید که به هیچ وجه باتفاهم وتعاونی که اسلام خواهان تحقق آن میان همه افراد جامعهء مسلمان است، سازگارنیست. صلهء رحم ازدو واژهء صله ورحم، تشکیل شده است، که معانی متعددی دارند؛ ازجمله معنی لغوی صله،( صله ازمادهء وصل به معنای پیوستن پیوند کردن دوچیزگرفته شده است). ومراد ازرَحِم،( خویشاوندگان وبسته گان را گویند) ومعنای اصطلاحی صلهء رحم، اتحاد خویشاوندان واقوام را گویند. چنانچه پیامبر(صلی الله علیه وسلم) میفرمایند:« الَرَّحِمُ شُجنَةَ مِّنَ الرَّحمنِ، قال الله وتعالی: مَن وَصَلَکَ وَصَلتَهُ وَمَن قَطَکَ قَطَعتُهُ »(رواه بخاری) ترجمه: ” رحم یعنی حق قرابت وخویشاوندی ازرحمن مشتق است، یعنی شعبه ای ازرحمت خداوند رحمان است. والله تعالی به اوفرموده است: هرکس تورا وصل کند من او را وصل میکنم .هرکس تورا قطع کند، من او را قطع میکنم.

منظور ازحدیث نبی کریم، این است که رابطهء خویشاوندی انسانه با یکدیگربا نام الله متعال، رحمن وصفت او نسبت خاصی است وهمان سرچشمه این است وبه همین جهت عنوان آنرا رحم مقررشده است وبه اثر همین نسبت خاص فیصلهء الله متعال است که هرکس صلهء رحم وخویشاوندی کند وحقوق آنرا بجا آورد، اورا خداوند باخود وابسته ومرتبط میکند وهرکس رویهء قطع صلهء رحم را اختیار کند، الله متعال اورا ازخود قطع میکند. به همین جهت اسلام عزیزتحکیم پیوندهای خویشاوندی واستحکام روابط خانواده گی را به شدت مورد تأکید وتوجه قرارداده، صلهء رحم ورسیده گی به بستگان را به عنوان یک ارزش الهی واجب کرده است، وخدای متعال آنرا در ردیف پرستش خود قرارداده میفرماید: « الله را بپرستید وهیچ چیزرا شریک او قرار ندهید وپدرومادروخویشاوندان خود نیکی کنید ».( نساء ۳۶) ودرجای دیگری میفرماید: « ازخداوند بترسید که بنام او ازیکدیگر سوال میکنید، ازگسستن وپیوند خویشاوندان بترسید، همانا خداوند برشما نظارت کامل دارد»(نساء۱).

اهمیت صلهء رحم همین بس است که پیامبر(صلی الله علیه وسلم) همهء انسانهارا به صلهء رحم سفارش کرده اند، درمورد ترغیب به صلهء رحم احادیث بسیاری ازایشان روایت است، ازجمله: « عن انس رض انَّ رسول الله (صلی الله علیه وسلم) من أحَبَّ اَن یُبسَطَ لَهُ وَیُنسَا لَهُ فِی أثَرِهِ فَلیَصِل رَحِمَهُ» (متفق علیه) ترجمه: “هرکس میخواهد روزی اش بیشتروعمرش طولانی شود، باخویشاوندان خویش رفت وآمد داشته باشد”. وهمچنان میفرمایند: « عن جُبیربن مُطعَم قال: قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم): لا یُدخِلُ جنةُ، قاطِعُ» (رواه البخاری و مسلم) ترجمه: ” ازجبیربن مطعم روایت است که رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) میفرمایند: کسیکه قطع کننده باشد ( با اقربا وخویشاوندان رفتارخوب نداشته باشد) وارد بهشت نمیشود ” بناءً درشرعیت اسلام صلهء رحم مرتبهء بزرگی دارد، طوریکه درقرآن واحادیث نبوی طریقه های محتلفی، حکم آن آمده وآثاری برپیوند دهنده وقطع کنندهء صلهء رحم مرتب میشود. ازجمله آثاری که مرتب میشود: (الف) پیوند ودوستی باخویشاوندان نشانهء ایمان است. « عن ابی هریره رض انَّ رسول الله (صلی الله علیه وسلم) من کانَ یُؤمِنُ بِاللهِ والیومِ الآخرِ، فَلیَصِل رَحِمَهُ» (متفق علیه) ترجمه: ” ازابوهریره رض روایت است که همانا رسول الله (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: هرکس به خداوند وروزقیامت ایمان دارد به خویشاوندان خود بپیوندد “.

(ب) صلهء رحم موجب فراوانی رزق وطولانی عمر میشود، « عن انس رض انَّ رسول الله (صلی الله علیه وسلم): من أحَبَّ اَن یُبسَطَ لَهُ وَیُنسَا لَهُ فِی أثَرِهِ فَلیَصِل رَحِمَهُ» (متفق علیه) ترجمه: “هرکس میخواهد روزی اش بیشتروعمرش طولانی شود، باخویشاوندان خویش رفت وآمد داشته باشد”

(ج) صلهء رحم سرزمین ها را آباد وثروت هارا زیاد میگرداند. « عن بن عباس قال: قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم) إنَّ اللهَ لَیُعَمَّرُلِلقَومِ الدِّیارویُکثَرُلَهُم الاَموَالَ وَمَا نَظَرَإلَیهِم مُنذَ خَلَقَهُم بُغصاً لَهُم بِصِلَتِهِم أرحَا مَهُم » (طبرانی، حاکم) ترجمه: ” ازابن عباس رض روایت است که پیامبر(صلی الله علیه وسلم) میفرمایند: خداوند به سبب قومی سرزمین هارا آباد میکند وثروتهای شان را نتیجه بخش میگرداند وازروزی که آنان را پیداکرده است بادیدهء خشم وغضب نمی نگرد، گفتند: ای پیامبرخدا! چنین چیزی ممکن است؟ فرمودند: باصلهء رحم .پیوند با خویشاوندان.

(د) صلهء رحم موجب ترفیع وبلندی ودرجات میگردد. « عن بن صامت قال: قال رسول الله(صلی الله علیه وسلم): ألا أدلَّکُم علی ما یَرفَعُ اللهُ بِهِ الدَّرَجات؟ قالو: نعم یارسول الله! قال: تَحلُمُ عَن مَن جَهِلَ عَلَیکَ وَتَعفُوا عَمَّن ظَلَمَکَ وتُعطِی من حَرَمَکَ وتَصِلُ من قَطَعَکَ» (طبرانی) ترجمه: ” ازعباده ابن صامت رض روایت است که پیامبر(صلی الله علیه وسلم) فرم.دند: آیاشما را رهنمایی کنم به آنچه که درجات را بلندمبرد؟ گفتند: بله یا رسول الله! فزمودند: کسیکه نسبت به تو نادانی کرد با اوبرد بار باش؛ ازکسیکه برتوظلم وستم کرد گذشت نمای؛ وبرکسیکه ازدادن چیزی به تو خود داری کرد ببخشای؛ وبا کسیکه قطع رابطه کرد ارتباط برقرار کن!

(ه) صلهء رحم ازمرگ نا خوش آیند نجات میدهد. « عن انس أنّ رسول الله (صلی علیه وسلم) قال: إنَّ الصَّدَقَةُ وصلهُ الرَّحِم، یَزِیدُ الله بِهِما فِی العُمُرِویَدفَعُ بِهِما میتَهُ السُّوء » (ابویعلی) ازانس رض روایت است که پیامبر(صلی الله علیه وسلم) فرمودند: همانا خداوند بوسیلهء صدقه وصلهءرحم عمررا زیاد وازمرگ ناخوش آیند نجات میدهد. یعنی سکرات موت را آسان مسگرداند.

(و)صلهء رحم موجب دخول بهشت میشود. «عن أبوأیوب أنَّ رجلا قال: للنَّبی (صلی الله علیه وسلم) أُخبِرَنی  بِعَمَلِ یُدخِلُنیَ الجَنّة، قال: مالَهُ، وَقال النَّبیُّ(صلی الله علیه وسلم) أرَبُ مالَهُ تعبُدُاللهَ ولاتُشرکُ بِهِ شئاً وتَقِمُ الصَّلاة وتُؤتی الزَّکاة وتَصِلُ رَحِم»(متفق علیه) ترجمه: ” ازابوایوب انصاری روایت است: مردی گفت: ای رسول خدا! مرا به عملی رهنمای کن که مرا داخل بهشت کند وازجهنم دورسازد، پیامبر(صلی الله علیه وسلم) فرمودند: ازخداپیروی کن وبا اوچیزی را شریک نساز، نمازرا برپادار، زکات بده، وباخویشاوندان بپیوند.

(ز) ثواب نیکی به خویشاوندان چند برابراست. « عن سلمان بن عامرعنِ النَّبی (صلی الله علیه وسلم) قال: الصَّدقةُ علَی المِسکِین صَدَقَهُ وعلَی ذی القرابةِ إثنتانِ صَدَقَهُ وصِلَهِ» (ترمذی واحمد) ترجمه: ” ازسلیمان بن عامرروایت است که رسول الله(صلی الله علیه وسلم) فرمودند: صدقه به مسکین فقط صدقه است وبرای خویشاوندان دوچند است، هم صدقه وهم صلهء رحم.

بدین وسیله ازآثارصلهء رحم چنین برمیآید که هرمسلمان مؤظف است مهرومحبت، احسان ونیکی به اقوام خویش را به خوبی انجام دهد ودرمصائب ومشکلات آن سهیم گردد وازروش های مختلف صلهء رحم جهت رفع مشکلات آنها تلاش فراوان واقدام عملی نماید.

ازجمله طریقه وروش های صلهء رحم عبارت از: کمک جانی: هرگاه جان یکی ازخویشاوندان درخطرباشد وی باید تاپای جان بایستد وازاو درچارچوب اسلام دفاع ودفع ضررکند.

کمک مالی: به خویشاوندان نیازمند خود کمک مالی کند طوریکه الله متعال میفرماید:« وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً» ترجمه: ” وبده به خویشاوندان حق اورا وبه بینوا ودرراه مانده وهیچگونه ریخت وپاش مکن “(أسری۲۶)

کمک فکری: رسیدگی فکرطوری است که یکی ازبستگان درامورویابخشی اززندگی نیازبه مشوره ویا رهنمای دارد تا ازعواقب وفوایدآن آکاه وبه اوکمک شود.

کمک عاطفی: یکی ازاهداف صلهء رحم، پیوند عاطفی باخویشاوندان است. مثلا: سلام واحوال پرسی، تلفن زدن، استفاده ازپیامک وچت وایمیل رایگان، هدیه دادن به مناسبتهای مختلف، گشت وگذارهای تفریحی، مهمانی دادن، غیادت ازبیماران، شرکت درمراسم غم وشادی وبدرقه ودیدن ازمسافران، همهء اینها باعث میشود که محبت واتحادایجاد کند وسبب دلجوی ازخویشاوندان شود.

ترک آزار: یکی ازبهترین روشهای صلهء رحم با خویشاوندان ترک اذیت وآزارآنان است، بدین معنا پرهیزازغیبت، تهمت، زخم زبان، سخن چینی، دخالت نکردن درزنگی آنان، عیب جوی نکردنوغیر… ازبهترین موارد صلهء رحم بود که هرفرد مسلمان درقبال خویشاوندان خودمسؤل است.

اما درزندگی خانواده گی به کثرت مشاهده میشود، فرد مسلمان با اقارب وخویشاوندان خودقطع رابطه میکند، چنانچه دین مقدس اسلام آنرا عصیان ونافرمانی صریح ازخداورسول دانسته ومتخلفین را لعن، نفرین، کیفرومجازاتشدید ومورد نکوهش فراوان قرارداده است.

روی همین ملحوظ الله متعال میفرماید: « فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ (۲۲) أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمْ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ» ترجمه: ” پس آیابرآیند اگرروی گردان شوید، اینکه فساد کنید درزمین، وپاره کنید رشتهء خویشاوندی تان را. آنان کسانی اند که لعنت کرده آنان را الله متعال، پس کرساخت آنان را وکورکرددیدگایشان را ” (محمد۲۲ـ۲۳)

ازآیات  واحادیث مبارک  که ذکرشد، دانسته میشود که صلهء رحم ازاهمیت ومقام والای برخورداراست. چنانچه قاطع صلهء رحم مجرم وگنهکار است، ازجهتی ازرحمت الله متعال محروم میشود وبه بهشت هم داخل نمیشود.

واما حرمت قطع رابطه با خویشاوندان زمانی است که درشرایط عادی وبخاطراموردینیوی صورت پذیرد، چون دنیا نزد خداوند ومردان خدا کمترازآن است که بخاطرآن ازهمدیگردوری شود وصلهء رحم قطع شود وخویشاوندان مسلمان ازیکدیگرجدا شوند، ولی اگرقطع رابطه بخاطرخداباشدجایزومطلوب وگاهی نیز واجب است. چون رشتهء ایمان ازهمهء رشته ها محکمتروبا ارزشتراست، ازعداوت ودشمنی وناراض شدن در راه خدا عین عبادت، محبت وارتباط باخداوند است.

درخاتمه!

جهان امروزکه ما مشاهده میکنیم یکتعداد ازمسلمانان با اوضاع واحوال طبیعی بدی دچارهستند ومنطرهء محرومیت ازرحمت وعنایت خداوند درهر  جانمایان است، بدون تردید این نتیجهء اعمال بد درشعبه های مختلف زندگی مسلمانان است، ولی درپرتواین احادیث بایقین وبطورقطع میتوان گفت که دراین ناکامی محرومیت این جرم ما، یعنی قطع صلهء رحم نیز نقش قابل توجهی دارد، زیرا تعلیم صلهءرحم را اکثرمایان، امروزبه فراموشی سپرده ایم.

ازالله متعال به خواننده گان این مطلب توفیق میخواهم که نظربه دلایل، با خویشاوندان خود قطع صلهء رحم نموده اند، این حق را أداء تامورد رحمت الله متعال قراربگیرند.. إن شاءلله.   (اسوه یوسفی)

مراجع: قرآن کریم

معارف الحدیث جلدسوم ـ مؤلف: محقق منظورنعمانی

مسلمانان ازدیدگاه آیات وروایات ـ عبدالرحمن اسد وردی بلوچ

اسباب هلاکت مسلمانان وراه علاج

فقه خانواده در جهان معاصرـ وهبة الزهیلی